Quero aplicar a miña ciencia á lingua para pintar a face do noso maior ben colectivo: o galego







sábado, 30 de abril de 2011

Astronomía en galego

O pasado día 26 a Real Academia Galega celebrou un acto de homenaxe a Don Ramón María Aller como protagonista do Día do Científico Galego. Eu estou seguro de que a mellor homenaxe que se lle podería facer é a aportación que desde o día anteior está a facer o foro de astroGalicia publicando a versión en galego da Astronomy Picture of the Day da NASA .
Esta foto é a primeira da etapa en galego, trátase da nebulosa Trompa de Elefante
Aproveito a ocasión para deixar unha ligazón aquí á dereita a esta nova achega á normalización no ámbito da ciencia.
Vía ProLingua.

Como sinto a lingua

por Susana de la Gala, quen nos deixa o seu testemuño persoal sobre a lingua. Estaría moi ben que outros opinadores fixeran declaracións nesta mesma liña. No Galicia Hoxe:

Hoxe falarei da lingua galega. De como a sinto e como a vivo. As miñas experiencias coa fala. Unha desas cousas que fixen ben na vida foi falala. Outra, escribila. Trátase dunha historia de amor. Desas que non insiren The End cando quererías saber que pasou despois. Das que se sabe que durará mentres vivas, e máis alá, cando os textos escritos en galego teñan esa cor amarela dos arquivos e hemerotecas. Porque a primeira poesía que escribín estaba na lingua de Rosalía. Xuntaba palabras, é certo, e non atopaba rimas. Mais o aquel de poetizar en galego é anterior a coñecer a existencia da poetisa de Padrón. Ás veces conxecturo que comezou cando as comadroas me falaron, como a tantas outras crianzas que pasaban polas súas mans. Pareceume o celme máis musical e fermoso do mundo. Pode haber lembranzas do primeiro son que escoitas cando saes do útero?
Custoume afacerme á fala. A escrita estaba algo mesturada entre normativa AGAL e RAG, porque o meu primeiro profesor ensinaba aquela e a segunda esta. Mais, como nacín en Ourense e me criei en Viana do Bolo, ir ao rego, ou visitar a meu irmao son expresións que me soan mellor que ese o con til ou ese n final. Así que son receptiva cara ó estreito parentesco co portugués, un único gran río que se separou en Tui. Mais escribo en RAG porque... Nin idea. A fala custoume máis que a escrita, como adoita pasar co inglés ou o latín. Leo catalán e italiano, aínda que case nada francés. Teño nos miolos que o galego é idioma dende antes de que o ensinaran na escola. Síntoo meu e forma parte da miña identidade.
Certo que son bilingüe. Ata os 23 non dixen ren en galego agás responder en clase ás preguntas da profesora desta lingua. E cando compuxen esa primeira frase entroume unha vergoña e inseguridade proverbiais. Podería ser alemán e non me custaría tanto. E se me dirixía a algún profesor metía tantos che e te mal empregados que aínda me dá noxo. Ese che deturpado que sae dos meus beizos de cando en vez. E como fora, falando con Benigna e con Azucena, aló pola fin de ano 90 e comezos do 91, saíume con naturalidade. Nun ano mellorara tanto que nin eu o cría. Claro que falo un castrapo con cultismos. E como a sinto tan fondo no meu ser, a fala ole a lume de lareira, chourizo en manteiga, freixós, prados e carreiros. E a néboa e a choiva. E a eucalipto e a piñeiro. Que lingua máis sinestésica!.

A saúde e o porvir do galego segundo a diagnose dos doutores Carvalho e Roca

por Xosé Ramón Freixeiro Mato, en Terra e Tempo:

Certamente, Ricardo Carvalho Calero foi doutor en Filoloxía e como tal ten feito grandes contributos para o desenvolvemento dos nosos estudos filolóxicos, tanto lingüísticos como literarios. Mais no ámbito concreto da lingua galega ten operado tamén cal un doutor en Medicina, someténdoa a análise clínica e emitindo a correspondente diagnose. Constata o doutor Carvalho que o galego está doente e que necesita intensos coidados para se recuperar, a mostrar ao mesmo tempo unha preocupación pola súa saúde que vai alén da meramente profesional. Como nacionalista militante e comprometido, vai defender a lingua da nación tanto mediante o seu uso literario como desde unha perspectiva teórica. Para iso utilizou un ricaz repositorio de comparacións e imaxes de grande eficacia argumentativa, que hoxe constitúen verdadeiras xoias do xénero xornalístico. Unha das máis reiteradas ao longo e largo da súa obra ensaística é a comparación da lingua galega cunha persoa doente necesitada de coidados especiais. Neste sentido, o autor sitúa no século XV a perda da boa saúde do galego ou, se quixermos, o comezo da súa "história clínica" como lingua "enferma e mutilada". 

Desde aquela, separadas xa as falas de aquén e alén Miño, nin o proceso de castelanización das estruturas internas do galego se detivo, ben ao contrario, nin tampouco se parou a continua perda de galegofalantes, acrecentada exponencialmente nas últimas décadas, de modo que o idioma propio da Galiza camiña na actualidade cara á súa desaparición ou disolución na lingua do Estado -"transubstanciaçom no castelhano" como di Carvalho-, que vén a ser o mesmo. Isto parece constatar que non resulta viábel como lingua con futuro un galego equidistante do castelán e do portugués, pois nas circunstancias sociopolíticas que se dan na Galiza o peixe grande está a devorar o pequeno, como tan ben vaticinara o noso autor. É por isto que se está a impor igualmente, a meu ver, outra advertencia premonitoria do ilustre doutor: o galego só pode ser galego-castelán ou galego-portugués; isto é, ou reafirma a súa personalidade dentro do primitivo sistema galego-portugués a que pertence, ou se converterá nunha variante dialectal do idioma oficial do Estado. 

Se voltarmos, pois, á historia clínica de Carvalho, deberemos coincidir con el en que a doenza do galego continúa vinte anos após o pasamento do autor e que a manutención da situación do galego como lingua subordinada ao castelán non está a servir para a súa curación; polo contrario, a doenza agrávase por momentos. Carvalho propugna unha necesaria intervención reparadora que consiga eliminar a doenza sen matar o doente. Debe ser unha operación cirúrxica que extirpe os castelanismos de diverso tipo que se incrustaron no galego, para desa forma recuperalo tamén como instrumento literario eficaz e auténtico, sen dependencias alleantes. Non se trata de lle dar asistencia humanitaria ao doente para que morra en condicións dignas, mais de intervir para que sobreviva. Eis a súa diagnose. A dificultade está na natureza da intervención ou, se quixermos, na determinación do grao posíbel ou máis recomendábel de intervención que o estado do doente e as circunstancias permiten. Porén, debemos constatar tamén que a proposta diagnóstica e cirúrxica de Carvalho -e do reintegracionismo- non gozou da aquiescencia da equipa médica oficial da altura, que optou por suaves remedios paliativos que non conseguiron deter o percurso da doenza, embora algunhas das recomendacións daquel fosen tidas en conta de forma parcial e indirecta. A doenza no seu conxunto agravouse co paso do tempo, mais certos sintomas do doente melloraron substancialmente. 

É este o caso do modelo de lingua escrita e culta hoxe dominante, onde as intervencións descastelanizadoras van dando resultados positivos, axudadas en parte polas modificacións normativas de 2003. Mais non acontece o mesmo polo xeral na lingua oral maioritaria, tanto culta como popular. O certo é que esta vía de aposta pola calidade lingüística desde o modelo oficial, alén de apuntar tamén na dirección marcada por Carvalho e de ter, por conseguinte, un obxectivo reintegracionista en sentido amplo -afastamento do español e aproximación do portugués-, está a producir algúns resultados esperanzadores a curto prazo e pode confluír nun prazo máis longo con outras estratexias deseñadas polo noso autor, que de todas as formas nunca rexeitou as medidas graduais tanto no tempo como no espazo, e polo movemento reintegracionista. Mais do que excluíntes, as diferentes estratexias deben ser complementares. Algunhas persoas acreditamos en que só a combinación destas, co portugués como referente, e unha decidida acción político-social poderán curar o doente. Talvez Carvalho fose un adiantado ao seu tempo e por iso o seu diagnóstico foi rexeitado na altura. Mais se o enfermo continúa a empeorar, como parece ser o caso, se callar podería resultar oportuno reconsiderar tal diagnose.

Algunhas voces alleas en principio ao debate normativo galego así o consideran. É o caso do profesor da Universidade de Essex I. M. Roca, tamén doutor en materia lingüístico-filolóxica, que nun artigo de 1997, dando por imparábel o proceso de desaparición do galego tradicional -e por tanto natural-, só acha tres vías realistas de escolla para o futuro: completar o actual proceso de substitución do galego polo español, manter durante un período non moito longo a ficción da viabilidade do que el chama galego artificial como se fose tan galego como o galego natural, ou recoñecer activamente o galego como un compoñente do complexo dialectal portugués. As dúas primeiras opcións conducirían a que o galego natural continuase a perder falantes durante máis unhas poucas décadas até só ficar del un puñado de eruditos apoiados por unhas poucas institucións e algunhas cátedras universitarias, acabando por desaparecer. A outra rota posíbel, a opción terceira, suporía segundo el o recoñecemento dun lugar e dun papel para o galego no firmamento do portugués. Isto implicaría de entrada que a maioría dos galegos continuarían a ter ou considerar o español como a súa lingua, unha minoría decrecente continuaría a falar o galego natural e outra pequena minoría continuaría a cultivar o estándar ou galego artificial, de modo que non se produciría ningunha mudanza repentina na situación. Ao mesmo tempo, a 'intelligentsia' iríase facendo gradualmente competente en portugués, que conviviría co seu galego natural ou adquirido, como acontece con casos similares en moitos outros lugares de Europa e do mundo. Evidentemente, ese camiño emprendido por aquela debería ser seguido polo 'stablishment' político, que implementaría políticas apropiadas, en particular o ensino do estándar portugués, introducido conxuntamente co ensino actual do galego como dúas faces dunha mesma moeda. Recalca o profesor Roca que a súa proposta non é substituír o galego polo portugués, mais acrecentar este ao repertorio lingüístico das persoas galegas, ou cando menos a aquelas que desexaren aproveitar esta oportunidade única para ampliar o seu horizonte lingüístico, cultural e se callar tamén social e económico. Isto podería incentivar a transmisión do galego natural ás novas xeracións e inevitabelmente este iría mudando e mergullándose dentro do portugués estándar, mais de modo gradual e espontáneo como parte da vida natural da lingua.

Tal proposta, dunha ou doutra forma, comeza hoxe a ser considerada, aínda que parcial e subrepticiamente, por algúns lingüistas que estiveron sempre moito afastados dos postulados reintegracionistas. O propio Roca se pon á marxe das disputas entre reintegracionistas e isolacionistas, e pretende emitir un xuízo puramente científico. En confronto radical coa opinión de Ramón Piñeiro, sostén que precisamente para non renunciar ao galego cómpre afastalo do castelán e viralo cara ao portugués, condición imprescindíbel para a súa sobrevivencia segundo el. Mesmo invoca a súa capacidade investigadora para proclamar solemnemente que non hai futuro para o galego, nin tan sequera a curto prazo, se non comeza urxente e vehementemente a se transformar en "portugalego". Partilla por tanto I. M. Roca co movemento reintegracionista a opinión de que a virada do galego para o portugués é condición necesaria e solución única neste momento para a preservación do galego. Nada substancialmente diferente do que nos propuxo hai unhas décadas Carvalho Calero. E aínda me atrevería a suxerir que nada radicalmente afastado do que outras persoas, por vías só parcialmente distintas, vimos propondo.

Por iso quería insistir na necesidade de avanzarmos no afortalamento dun galego digno e de calidade, cada vez máis depurado das interferencias do español e, por consecuencia, máis próximo do portugués. Acho que esta vía, máis lenta, é no entanto a máis segura e a que máis posibilidades ofrece con vistas ao futuro, para alén doutras máis directamente reintegracionistas que nas actuais circunstancias sociopolíticas baten con moitas dificultades para a súa socialización. De todos os xeitos, o que temos claro algunhas persoas é que non podemos permitirnos vivir de costas ao portugués e que este debe ser introducido no sistema educativo por dúas vías. A primeira é que nas aulas de galego se reserven unhas horas dentro do programa para explicar as diferenzas ­-ortográficas, morfosintácticas e léxicas- entre as diversas normas do sistema, portuguesa e brasileira basicamente, como se explican as diferenzas entre o inglés e o español europeos e o americano nas aulas destas linguas, só que no noso caso con moita máis razón, pois o galego está necesitado do prestixio e da percepción social de utilidade que esas linguas xa posúen. A segunda vía é a de introducirmos o portugués como materia obrigatoria no ensino a partir de determinado nivel, garantindo polo menos a súa presenza en todo o ensino secundario. E isto porque, alén das vantaxes que por si propio nos ofrece o portugués, o seu coñecemento virá sempre a reforzar o galego, o seu prestixio e, en definitiva, o seu porvir.

Un mellor coñecemento do portugués e unha relación intensificada entre a Galiza e o norte de Portugal a través da participación política e económica nunha mesma eurorrexión europea, ben como a crecente presenza e prestixio do Brasil no concerto mundial, acabarán por facer visíbel na sociedade galega a identidade fundamental entre as variantes lingüísticas galego-portuguesas e a conveniencia dunha maior confluencia con elas, tamén ortográfica cando for posíbel. Ao mesmo tempo, derrubaríanse preconceptos aínda vigorantes a respecto da falta de utilidade do galego. Teñamos en conta que se na edición de 2001 do Atlas das linguas ameazadas no mundo elaborado pola Unesco o galego se achaba dentro do grupo de linguas "en perigo", na edición de 2009 saíu desa categoría, aínda que con discutíbeis criterios metodolóxicos, xustamente pola súa proximidade do portugués, segundo declaracións do responsábel do informe. Mais ben sabemos que o perigo persiste. 

De calquera modo, a pertenza ao sistema lingüístico galego-portugués estendido polo mundo é unha das fortalezas do galego que debemos aproveitar convenientemente, como propuxeron os doutores Carvalho e Roca. Mais para o convertermos na verdadeira lingua nacional da Galiza e non para nos consolarmos co "menos mal que nos queda Portugal". O que a nós nos debe importar -e tamén aquilo a que estamos moralmente obrigados- é que o galego sobreviva no propio territorio de orixe do sistema. Para este propósito non debemos desprezar nin o diagnóstico nin as medidas terapéuticas dos citados profesores doutores.

Correlingua 2011

Entre o 2 e o 13 de maio celebrarase a festa da lingua chamada Correlingua. 45.000 rapaces de 15 concellosparticiparán ano na actividade.
Correlingua está organizado pola CIG-Ensino, a AS-PG e a Mesa e conta coa colaboración dos concellos de Lugo, Pontevedra, Santiago e Vigo e do resto dos concellos nos que se celebra a actividade así como  das deputacións da Coruña, Lugo e Ourense.
Resulta realmente significativo que a SXPL non colabore con Correlingua. Segundo Anxo Lorenzo é porque "iniciativas a favor da lingua galega hai moitas", pero que o seu departamento "non pode estar presente en todas". Claro que Correlingua non é unha iniciativa calquera pois mobiliza a unha gran cantidade de persoas por toda a xeografía galega. Se Anxo Lorenzo dixera a verdade tería que responder que a súa falta de apoio débese exclusivamente a criterios políticos e que realmente non lles interesa apoiar a normalización pois a liña de actuación que mantén a SXPL consiste en tres puntos: o autobombo, en procurar que non se avance nin un chanzo na extensión do galego e a xustificación de todos os pasos institucionais dados na súa redución.

Vídeo de presentación do Correlingua 2011 onde se lles dá o premio aos gañadores do premio ao concurso de vídeo, que nesta ocasión foi para o IES Fontem Albei da Fonsagrada e o premio do concurso de banda deseñada, os alumnos de 6º do CEIP San Martiño de Pontevedra.
Os gañadores do concurso do manifesto foron os alumnos do CPI de Pontecesures.
Aquí deixo o vídeo do IES da Fonsagrada: "eu falo galego porque....". Moitas respostas que poderían pasar a formar parte do caixón habilitado pola CGENDL no que recollen as respostas á pregunta: e ti, por que o falas?

venres, 29 de abril de 2011

Contar co galego

por Robert Neal Baxter, en Terra e Tempo, quen lle botou o ollo a un artigo no que se funden as matemáticas e a sociolingüística. Lembrarei que xa tratamos o tema noutra ocasión, coincidindo no fundamental co que comenta aquí Neal Baxter.

Non é todos os días que aparece un artigo sobre ciencias exactas no Terra e Tempo. Mais tamén non é todos os días que aparece un artigo sobre o galego nunha revista internacional de física (abstéñanse aritmofóbic@s e discálcul@s!). Ante todo, pois, vaian por diante os meus parabéns aos autores do artigoThe importance of interlinguistic similarity and stable bilingualism when two languages compete, tres profesores da Universidade de Santiago de Compostela, por conseguiren que a nosa lingua apareza no máis alto da palestra internacional, fazaña que non resulta precisamente doada nos tempos que corren.

Ao facer confluír os campos da sociolingüística e da matemática, o mencionado artigo constitúe un excelente exemplo da transversalidade interdiscplinar que vén sendo de rigueurno mundo académico desde hai varios anos. De facto, resulta indispensábel que as diferentes disciplinas dialoguen entre elas, sen compartimentalizacións estanques entre 'ciencias' e 'letras', para daren conta da verdadeira complexidade solapante do mundo no que vivimos. Por tanto, calquera achega que validar de xeito obxectivo e contrastábel a verdadeira situación da lingua galega sempre representará un paso adiante e debería -xa desde o plano subxectivo de defensor dos dereitos lingüísticos colectivos d@s galegofalantes- servir de ferramenta para identificar con cada vez máis claridade os problemas e as súas posíbeis solución a prol da plena normalización social do noso idioma nacional. 

Porén, sigo a ter as miñas dúbidas acerca de se os comportamentos humanos complexos se prestan tan facilmente a seren reducidos a simples formulas matemáticas ou, dito doutro xeito, a cálculos matemáticos simplistas. E digo 'simplista' porque creo que unha das principais eivas do artigo radica na exclusión (ou 'non inclusión') dunha serie de variábeis que, ao meu entender, resultan importantes -cando non imprescindíbeis- para descifrar (nunca mellor dito) a verdadeira situación actual do galego e a súa relación co español. E así o recoñecen (aínda que tacitamente) os propios autores cando escriben: "The model used in this paper has two evident limitations. Firstly, the model does not consider possible alterations of the relative proportions of the linguistic groups due to immigration, emigration or differential birth and/or death rates. Secondly, partially related to this is the consideration that the relative status of the two languages may well vary in time". Non creo que se poida prescindir dunha variábel demolingüística tan marcada na Galiza como son as respectivas taxas de mortalidade, avellentamento e natalidade de cada grupo lingüístico. Tamén opino que, para enriquecer o estudo e consolidar as conclusións ao reflectir máis fielmente a realidade tal e como a vivimos unha grande parte d@s galegofalantes habituais, se debería pensar na posibilidade de integrar nos cálculos outros factores externos que poden exercer unha influencia sobre a motivación ou non de practicar unha determinada lingua nun determinado contexto, entre os que destacaría (sen ánimo de ser exhaustivo) o ratio galego:español nos medios de comunicación, na prensa, nos centros escolares, no contacto inicial nos centros administrativos públicos, nos comercios, nos bancos, na igrexa...

O artigo adoece, pois, ao meu ver, do que dalgún xeito se podería denominar 'a síndrome de Ussher', do nome do matemático que, no século XVII, tivo a ben calcular a idade da Terra, chegando a situala nuns 6.000 anos, fronte aos seus 4,5 billóns de anos reais. Os seus cálculos eran impecábeis, mais non así o seu input, nomeadamente as xeracións citadas na Biblia desde o Xardín do Edén. En inglés, este tipo de sistema denomínase 'garbage in, garbage out'...

Unha segunda eiva importante que se detecta no traballo radica na súa falta de precisión ao definir un dos principais termos teóricos sobre os que se sustenta todo o traballo, iso é, o que significa ser 'bilingüe'. Por omisión, dáse entender por 'bilingüe' calquera persoa que teña a capacidade potencial de se expresar nas dúas linguas en cuestión, independentemente de se usa as dúas ou só unha delas habitualmente, ás veces ou nunca... De feito, a situación debuxada no Mapa Sociolingüístico de Galicia reflicte unha realidade moito máis complexa en canto ás competencias fronte aos usos reais. De se apoiar o artigo nunha definición implícita de 'bilingüe' entendido como capacidade potencial pasiva no canto dos respectivos usos activos reais das dúas linguas, até Gloria Lago pasaría a engrosar as filas das persoas bilingües, razón polo cal o grupo que lidera reclama este epíteto no seu nome. 

É máis, ficando na contorna inmediata de alto prestixio na que desempeñan o seu labor docente e investigador os autores do citado artigo, a Universidade de Santiago de Compostela, onde abofé que unha grande porcentaxe d@s docentes e estudantes son (potencialmente) bilingües, a que conclusión chegamos ao darmos unha ollada rápida aos datos recollidos pola propia Universidade para o curso 2010-11?. Dentro do que cabe, malia non se impartir nin a metade das materias en galego nos departamentos de Física Aplicada (31,2%) e Análise Matemática (40,64%) non son estes dous, desde logo, os peores de todos os de ciencias e medicina. En termos globais, mentres máis da metade (53,57%) dos departamentos reseñados (30 de 56) imparten docencia en galego por debaixo de 10% (dos cales hai 7 departamentos onde a presenza do galego é absolutamente nula), hai tan só 18 departamentos (incluído Filoloxía galega) que imparten máis de 50% das súas aulas en galego (o que representa 32,14% do total). Que cada un/ha tire as súas conclusións... 

En canto ás conclusións ás que chega o artigo, cumpre distinguir claramente entre as fontes secundarias (recensións, artigos de prensa, etc.) e as dos propios autores. Como exemplo do primeiro, está El Correo Gallego, que, aínda matizando ao longo do artigo (para non terxiversar completamente os contidos reais do estudo), non dubida en anunciar como título que: "Un modelo matemático de la USC, destacado por el Instituto de Massachusetts, le da esperanzas al bilingüismo" (será o mesmo tipo de bilingüismo que practica a maioría dos xornais editados na Galiza...). Bastante menos cauto é o autor do artigo titulado How languages can live together without killing each other. Why Castilian didn't smother Galician, publicitado (entre outras cousas) polo secretario do Consello da Cultura Galega e membro numerario da Real Academia Galega, Henrique Monteagudo nun artigo publicado en El País, que comeza declarando alegremente: "Those of you who are concerned that linguistic globalisation will eventually steamroller local tongues into extinction should take heart from a study by a team from the Universidade de Santiago de Compostela, which has mathematically proved that two languages can live together in peace and harmony."

Polo outro lado, no entanto, os propios autores son máis ambivalentes e as súas conclusións entenderanse en clave positiva ou negativa dependendo do gusto do cliente. Comparemos:  "The present results nevertheless suggest that the competition between two languages does not inevitably lead to the extinction of one of them", o que parece contradicir máis do que matizar a seguinte afirmación: "These values [...] predict the eventual extinction of Galician. However [...] that extinction is not imminent." En fin, o galego probabelmente vai morrer, mais non hai que preocuparse de máis, porque vai ser unha morte lenta (e dolorosa tamén se seguimos nas mesmas...) e a idea de que vai ser o 'bilingüismo' o que o pode salvar non se sustenta nunha lectura pormenorizada dos datos e análises achegadas.Lembremos a famosa citación que se adoita atribuír ao Primeiro Ministro británico do século XIX, Benjamin Disraeli: "Hai tres tipos de mentiras: mentiras, malditas  mentiras e estatísticas". Neste caso o problema non radica nas análises e nos cálculos, senón nas eivas detectadas nos input e nas definicións de base, a partir das cales non se pode (ou non se debería) pretender sacar conclusións nin nun sentido, nin no outro

Lois Pereiro e o 17 de maio (cavilacións menores pola parte de atrás dun folio reciclado)

por Carlos Negro en Terra e Tempo:

Desde un punto de vista histórico, a decisión da Real Academia Galega de dedicar o Día das Letras Galegas á figura de Lois Pereiro pode entenderse como un paso adiante na diversificación do perfil dos homenaxeados, sobre todo en canto favorece unha visión menos ríxida das "tipoloxías estéticas" da literatura galega, e contribúe a romper tópicos sobre a heteroxeneidade dos autores e autoras máis contemporáneos. Representa, en certo modo, a aceptación académica dunha actitude inconformista que se move nas marxes do ideario nacional que adoita definir aos bos e xenerosos. Foi como se entrase aire fresco na rúa Tabernas, unhas pingas de punk e anarquismo, estética rock e pegadas de contracultura urbana, angustia existencial e dandismo monfortino.

Aínda así, a decisión da Academia non está exenta de certos riscos; un enfoque crítico apresurado da figura de Lois Pereiro podería levar a convertelo nunha icona do malditismo literario, transformando a súa imaxe nun fotograma morboso, sobre todo se a análise das súas circunstancias biográficas potencia o apetito do público polas vísceras, desprazando a un segundo plano o coñecemento intrínseco da súa produción literaria. Neste contexto inmediato dos fastos do 17 de maio, e aínda que se faga con nobres intencións, Lois podería rematar por ser exhibido como un espectro de ultratumba atrapado nunha roda de sensacionalismo en torno ás súas adiccións e enfermidades. E iso quizais sexa rendíbel desde unha perspectiva publicitaria, pero non contribúe a que se lean máis e mellor os seus versos.

A fin de contas, quizais Lois Pereiro só trataba de ser un mozo con ansias de vivir en plenitude, un poeta que procuraba a través da literatura unha forma de redención dos seus infernos particulares, dos seus medos máis íntimos; e resulta obvio que os seus poemas expresan unha intensa procura da verdade, da súa fonda verdade, escribindo coas veas abertas, mollando a pluma no seu sangue, como diría Rosalía de Castro. E iso é o que lle concede un valor extraordinario á súa obra, máis alá da bagaxe cultural que agochan (ou amosan) moitos dos seus textos: unha autenticidade plena, desprovista de artificio evanescente, que toca temas como a radical consciencia da morte, a vivencia ao límite do amor e o desexo, a enfermidade como hábitat, a ironía e o humor como antídotos contra a angustia e o fatalismo. E, sobre todo, os seus poemas transmiten algo que non abunda entre tanta literatura de catálogo turístico: furia e intensidade, enerxía existencial desde a beira mesma do abismo. 

Desde outra perspectiva, non deixan de sorprender certas estratexias do sector editorial en torno á promoción da figura literaria homenaxeada cada 17 de maio, cunha especie de frenesí de publicacións que, ás veces, semella máis consecuencia dun impulso ansioso por ocupar un oco urxente no andel de novidades ca dunha análise racional da cantidade de textos que pode asimilar o público lector. Dito doutro xeito: nin sequera Lois Pereiro está libre de padecer certa inflación textual arredor da súa vida e obra, non necesariamente negativa, mais si, quizais, un chisco esaxerada.

Obviamente, non se trata de poñer en dúbida a calidade literaria de Lois, nin de negar o dereito das empresas editoras do país a beneficiárense economicamente do interese que esperta na sociedade o autor monfortino. Mais quizais resulte saudábel preguntarse se calquera escritor actual do país, incluído Lois Pereiro, precisa que, nun prazo dunhas poucas semanas, aparezan no mercado catro biografías, aínda que veñan asinadas por autores/as tan respectables como Antón Lopo, Marcos Calveiro, Mercedes Queixas ou Iago Martínez. E quizais tamén habería que cavilar se, nestes tempos convulsos para a industria cultural, podemos permitirnos o luxo de repetir análises globalmente coincidentes sobre un mesmo poeta contemporáneo, mentres moitos dos nosos clásicos (ou clásicas) seguen a agardar por unhas migallas de atención crítica que permita un coñecemento máis axustado do seu labor literario.

E, con toda a prudencia, pregunto se non nos estaremos a deixar arrastrar tamén por certas doses de euforia desmedida. Se non estaremos a usar de Lois Pereiro non en calidade de escritor, senón de espectro: como unha especie de espírito do alén que esperta en nós unha atracción sentimental que vai máis alá dos seus valores literarios, para achegarse ao esvaradío ámbito da mitomanía adolescente; porque, gústenos ou non, os cadáveres fermosos son os que máis flores acumulan nas tumbas, aínda que unha morte prematura nunca debería sumar ou restar valor no mercado dos méritos literarios.

En todo caso, non esquezan o principal: lean a Lois Pereiro, e abran ás portas ao alento da vida.

Do Sant Jordi ás Letras Galegas

por Alberto Ramos, no Xornal:

Pasado. O Día do Libro deste ano foi raro e “curtiño”. O sábado 23 de abril, que debía celebrar o libro, converteuse nun sábado santo rodeado de días festivos. A ociosidade da Semana Santa vai en contra da liturxia da lectura. O sector e o propio Ministerio de Cultura decidiron trasladar o Día do Libro ao mércores 27. “Foi unha xornada un pouco mellor do que é un día normal”, dixo o presidente dos libreiros galegos, Xurxo Patiño. Ese sábado 23, Cataluña celebraba o tradicional Sant Jordi: un libro e unha rosa para todos. Nas Ramblas, os libreiros tamén sufriron a crise económica e a mala xogada do calendario. O resultado: 17 millóns de euros. A expectativa era de 19 millóns. Vaia cifras! Eses números, en Galicia, nin se cheiran en soños.

Presente. A Feira do Libro de Santiago comezará mañá. Menos casetas, menos orzamento e menos axudas da Xunta. Todo a menos. A menos tamén foi a de Ferrol, a primeira das feiras da temporada. A Federación de Libreiros, sen datos concluíntes, afirmou que as estimacións “caeron en picado”. Sen as cifras concretas, o inicio da temporada cheira a gran batacazo. A crise económica, no sector do libro, nótase demasiado. Librarías históricas estanse a converter, literalmente, en historia. Pasou coa Michelena de Pontevedra e pode que suceda con algunha outra. As editoriais pisan o freo á hora de editar e o Día do Libro deste ano quedou diluído entre a Semana Santa e unha data viaxeira que non tivo grandes resultados.

Futuro. A próxima gran cita para o libro galego será o Día das Letras Galegas. O que podería ser o Sant Jordi para Galicia queda nun día no que as librarías abren, pero que o seu esforzo se dilúe entra a festividade. O Sant Jordi catalán non é un día festivo e as librarías énchense. Aquí, ao ser un día sen traballo nin actividade, as iniciativas culturais “desactívanse”. Iso é o que pensa Xurxo Patiño e outros moitos que ven no 17 de maio unha oportunidade perdida. “Hai que repensar a festividade dese día”, sinala Patiño. Se non fose festivo, habería máis vendas nese día? A pregunta está clara, pero a resposta, seguramente, estaría moi afastada das cifras do Sant Jordi. Non é un problema de festividade, é un problema de país.

Subterfuxios para acabar coa lingua

por Alba Nogueira, no Xornal, onte 28/04/2011:

Con malabarismos léxicos o Partido Popular quere dar paso a un novo modelo educativo. Lonxe da aposta polo respecto á pluralidade de linguas, pola solución pacífica de conflitos, pola educación en valores, pola integración da diversidade que a Lei Orgánica de Educación situaba como principios do sistema educativo. Lonxe tamén da aposta polo incremento de medios e a dotación de persoal para a atención á diversidade.
O proxecto de lei en tramitación no Parlamento de Galicia non é nin de convivencia, nin de participación, nin da comunidade educativa.
Dificilmente pode falarse de convivencia nun proxecto que tan só fala de represión. A evidencia do fracaso das medidas de convivencia é a necesidade de recorrer a medidas disciplinarias. Se queremos propiciar a convivencia nos centros onde poida haber condutas que entorpecen a educación podería aproveitarse a lei para facer un compromiso público coa educación. Blindar unhas ratios reducidas nas aulas; comprometer a distribución equitativa da diversidade nos centros sostidos con fondos públicos; establecer un cadro de persoal obrigado por centro educativo que dea cobertura a esas necesidades específicas.
A participación -outra palabra valeira na linguaxe da lei- concíbese como o instrumento para executar o programa de destrución masiva do galego no que tanto empeño está poñendo este goberno. Unha participación en forma de consultas ás familias sobre aquelo que debe ser unha decisión dos poderes públicos segundo marcan a Constitución, a LOE e a LODE: a programación educativa. Só cabe agardar que ese ardor guerreiro tamén se estenda a outras materias do currículo escolar e poida haber centros sen relixión, outros con vea artística e sen matemáticas e mesmo algúns que opten por explicar as teorías da creación como fundamento da evolución humana. Por vontade das familias, está claro.
Como o verdadeiro obxectivo é consultar sobre a desaparición do galego das escolas e non ampliar a participación, as familias (individualmente ou a través das ANPAS) non poderán promover as súas propias consultas. Só a decisión unilateral da Consellería pode decidir consultar, sobre que cuestións e o valor que lle vai dar ás consultas realizadas.
Tampouco se busca ensanchar a participación dos estudantes no ensino como escola de democracia que debería ser. Por non falar da ampliación dos mecanismos de participación e queixa que a Administración electrónica podería favorecer e que quedan fora da lei porque non está pensada para dar voz ás familias senón para restarlla ao galego.
Esa comunidade educativa que aparece no título da lei é tamén a gran ausente. Mais que como comunidade, familias, estudantes e profesorado represéntanse como inimigos. O profesorado pode castigar –sen o apoio da Xunta que escorre o vulto como vimos no caso de Arteixo e consagra a lei-, pero non participar nas pseudo-consultas. O Consello escolar, como órgano no que participan conxuntamente todos os membros da comunidade educativa, deixa de participar nos procedementos de corrección de conductas contra a convivencia nunha mostra máis do escaso valor que lle da a Xunta aos órganos nos que o diálogo e o acordo deben ser utilizados como ferramentas para a convivencia. As familias poden condicionar as decisións puramente académicas sen que os especialistas participen. Os estudantes tan só aparecen como suxeitos dos procedementos disciplinarios.
A educación en valores pode agardar a tempos mellores. A atención á diversidade non precisa para materializarse outra cousa que palabras. O mandato estatutario de protección do galego que teñen atribuído os poderes públicos e que forma parte dos principios da educación pode deixarse sen contido. Convivencia, participación, comunidade educativa: simples subterfuxios.

xoves, 28 de abril de 2011

Lip dub per la llengua comuna

Lip dub pola lingua gravado entre o 15 e 16 de abril en diversos lugares de Barcelona. Organizado pola Plataforma per la Llengua contou coa colaboración de 23 organizacións de inmigrantes co obxectivo de reivindicar o catalán como lingua común e de garante da inclusión social. A canción "Corren" é do grupo Grossos.

mércores, 27 de abril de 2011

Lei de Convivencia dun novo Pilatos

A denominada "Lei de convivencia e participación" acaba de entrar no Parlamento co tufo apetreante da zunia galegófoba. O seu obxectivo fundamental é precisamente o de continuar reducindo o uso da lingua máis reducida. Pouco lles importa que precisamente no apartado no que se regula as enquisas ás familias teña incluso informes da propia asesoría xurídica da Xunta que revelan a inseguridade xurídica do texto. E aínda hai máis xa que o único sentido que ten esta lei de presunta convivencia é o de fornecer ao funesto decreto de Plurilingüismo dun colchón lexislativo e significativamente o seu trámite parlamentar coincide coa nova de que o TSXG admite a trámite os recursos contra tal decreto presentados pola STEG e a RAG e que se suman ao da Mesa. En defitinitiva, toda unha mostra do anunciado e publicitado consenso ([1], [2], [3], [4], [5], [6], [7] ... en definitiva, [8])  arredor do tema da normalización lingüística. Seguindo esa mesma liña recta polos vieiros que van dereitiños cara a destrución de toda política que extenda e promocione o uso do galego, actuaron contra todos e cando texto da "Lei de Convivencia" foi rexeitada no Consello Escolar, demostrándose así que conta coa oposición de todo o resto dos grupos políticos e da práctica totalidade dos sindicatos e das ANPAs. Temos pois unha lei contra as familias, contra os profesores e contra a sociedade, e por último, verémolo de seguido, unha lei contra a educación.
A propaganda defensora da lei di que se procura unha maior participación dos pais no proceso educativo pois ésta é unha das grandes eivas que as escolas presentan actualmente. Porén a participación non será activa, procurando na figura dos pais unha fonte de colaboración no cada vez máis complexo mundo da educación. Non, trátase de que os pais poden ser usados como arma contra o profesorado, nada de colaboración na educación dos rapaces. Así toda a participación redúcese en poñer nas mans dos pais un fateixo de pedras, entón bastará con que alguén coloque a diana sobre este ou aquel profesor porque o permiso para o apedreamento xa se obtén da propia "Lei de Convivencia" mentres aínda teremos que ver como Jesús Vázquez se lava as mans como un postmoderno Pilatos.
A única innovación real que nos achega a nova lei é a preocupación da Consellería pola vestimenta do alumnado. De estar en vigor este articulado o caso do veo islámico xurdido en Arteixo non levaría un camiño distinto ao xa debuxado ata o momento. Podemos afirmar que a "Lei de Convivencia", lonxe de favorecer a integración vai perfilar unha senda de segregación coa connivencia  da Consellería de Educación. Pola contra o novo invento lexislativo xenerará múltiples problemas nos Consellos Escolares dos centros que terán que decidir sobre unha nova cuestión, o do uso do uniforme, que non significa outra cousa que confundir a escola con El Corte Inglés. Un pregúntase como a trapallada do uniforme vai mellorar o interese e as capacidades dos alumnos, mais veremos como moitos coa mentira e outros co autoengano se apuntarán á moda.
Sobre o resto das cuestións tratadas neste novo remexido lexislativo como os actos de discriminación, daqueles que atenten á intimidade ou integridade das persoas, da protección das víctimas de acoso,... , non hai ningunha que non fose obxecto de tramento no Observatorio Galego da Convivencia Escolar que, (paradoxalmente ?) queda baleirado de contido coa presentación da nova lei. Aquí Meijón explícao con máis detalle.
Eu teño por seguro que a "Lei de Convivencia" non vai servir para arranxar ningún conflito no ámbito escolar, pola contra, vai xenerar moitos novos conflitos arredor da lingua e isto terá como consecuencia inmediata a dexeneración da calidade do ensino.  Non servirá para concederlle o título de autoridade a profesor ningún e habémolo de comprobar  pois así como non se lle outorga poder nin capacidade ningunha ao profesorado mediante decreto, si que se lle quita o respecto da sociedade ao sometelos ao dictado dunhas consultas irregulares e sen garantías.
Pois para esta viaxe, para que precisamos destas alforxas?

martes, 26 de abril de 2011

Espirro e Loia [A Lois Pereiro]

Un espirro vai ser o movemento "Vento Lois" convocado para o vindeiro 12 de maio. Un espirro moi contaxioso que se repetirá de mil formas por todo o mundo. Os síntomas consistirán en lecturas de textos de Lois, sobre Lois, música, performances, teatro… Se podes argallar ou contribuír a argallar calquera acto, institucional ou persoal, en calquera lugar –bar, praza, monte, praia, recinto cultural- para ese día e esa hora, faino ou, como remataba Lois a súa Modesta proposición: “quen teña tempo, enerxía, e desexe facer algo, que vaia propoñendo algo.... e aquí hai un espazo onde facer un listado das actividades.




Loia foi a revista que  xunto a Antón PatiñoManuel Rivas e o seu irmán Xosé Manuel  fundou Lois Pereiro en Madrid. E como se fose un novo número da revista, desde a CGENDL adícanlle todo un número, hoxe é un web, cheo de recursos educativos, vídeos, ligazóns, recompilacións.... Se alguén precisa material sobre o mundo Lois, alí o atopará.


[Espirro e Loia]   [sprrleioeoia]   [lsprroieeio]  [Lois Pereiro]

Vender literatura galega

por Marcelino Fernández Mallo, n´A Nosa Terra:


Hai unhas semanas, celebrábase a tradución ao inglés dunha novela contemporánea galega, A praia dos afogados. En varios xornais, aproveitábase a boa nova para volver analizar o fenómeno Domingo Villar, escritor galego capaz de converter en best-seller as súas dúas primeiras novelas. Disque foron elaboradas orixinalmente en castelán; seica parte do milagre se debe a un axente literario barcelonés de nome impronunciábel. Tanto ten que o tal Schavelzon presente a novela como produto español traducido a varias linguas, entre elas o galego. Dende o meu punto de vista, o principal mérito delas é que demostran que unha obra de narrativa galega se pode vender estupendamente en Galicia.
Confeso que non lin A praia dos afogados. E non o fixen pola decepción que me produciu Ollos de auga, unha novela que, pola sinxeleza de fondo e forma, mellor estaría catalogada entre as de narrativa xuvenil, dito isto sen ningún tipo de menosprezo, naturalmente. Lin Ollos de auga persuadido pola súa contumaz presenza en todo canto directorio, ranking, sección ou curruncho haxa no país dedicado a literatura. E así, coa leda expectativa da primeira páxina, abrín o libro disposto a gozar con aquela novela negra de suspense e humor intelixente; o que non sucedeu, francamente. Pero insisto que non importa demasiado; o transcendente é o éxito acadado.
Segundo cálculos do sector, en Galicia hai 500.000 lectores de literatura galega. Se cada suposto lector mercase (e lese) un só título de literatura galega contemporánea ao ano, habería espazo para publicaren 500 novelas, algo así como a metade do que se edita de literatura catalá. Digo máis, se cada un dos 60.000 cidadáns que acudiron a manifestarse na defensa da lingua propia, mercase (e lese) un só título de literatura galega contemporánea ao ano, habería espazo para publicaren 60 novelas. Porén, os números reais están moi lonxe deses cálculos elementais. Cada ano, o sistema editorial galego publica arredor de 20 novelas de escritores contemporáneos en galego (aparte, as traducións). Consonte ao portal culturagalega.org, no que levamos de 2011, publicáronse unicamente tres: O bebedor de rakia, de Xesús Manuel Marcos por Xerais, Collage, de Esther F. Carrodeguas, por Barbantesa, eDeus xogando aos dados, de Fernando Méndez, por Sotelo Blanco. Ademais da cifra liliputiense, sorprende que Galaxia non presentase ningún título de literatura propia, tan só dúas traducións. A súa páxina web amosa como novidades dúas novelas galegas publicadas hai máis de seis meses.
Seica a narrativa galega sofre do mesmo mal que tantas outras actividades no País: o de non saber vender. Falar, como falan algúns, de que a nosa literatura está a vivir un momento esplendoroso é tanto como afirmar que o Goberno Feixóo está defendendo a morte a cultura e o idioma propios. Quizais deberiamos aprender de Villar e tentar replicar o que moitos outros levan feito dende que apareceu isto que se dá en chamar sistema literario.

Maio lingüístico e cultural: rito, rogativa, festa, roga?

por Alberte Ansede Estraviz, en Terra e Tempo:

Tradicionalmente arredor do mes de maio celébranse numerosas actividades por toda Galiza dirixidas a coñecer a nosa cultura nacional ou local e particularmente centradas na figura de quen se lle dedica o Día das Letras no ano correspondente. Así mesmo, é o tempo no que a reivindicación lingüística se exterioriza con manifestacións públicas nacionais ou con actos locais promovidos por todo tipo de entidades. Estamos diante dunha celebración ritual, unha festa, unha rogativa ou máis ben unha roga ou emparza?

Na súa lóxica natural, toda actividade que se reitere prolongadamente tende a integrarse nunha rutina na que se incorpora o seu matiz ritual. Polo tanto, non resulta raro que haxa persoas que se pregunten se as celebracións culturais e lingüísticas centradas no mes de maio se converteron en algo puramente ritual para a veneración "culturalista". Non falta quen concibe esas actividades como algo que se repite invariabelmente, con arranxo a unhas normas previamente fixadas, feitas en lembranza de acontecementos ou feitos históricos relevantes, sen presentalas como operativas para o presente e o futuro.

Teño escoitado tamén a quen iguala estes actos reivindicativos a unha especie de "rogativas" que os romeiros que acoden a un santuario lle formulan ao seu santo devoto. Coido eu que os nosos ben intencionados romeiros e romeiras procuran a axuda e intervención santa para saír de algún apuro: sexa a adversidade climatolóxica que impide a boa colleita ou que produce os naufraxios, sexa aquela outra máis persoal que o canga con unha enfermidade que se resiste á cura, sexa outra de carácter social que o deixou na solteiría. Non acude o romeiro ao santuario, pois, levado unicamente pola súa devoción, senón que a súa veneración e afecto está máis ben determinada polo afán de conquistar algo para si que se lle resiste polas vías naturais e convencionais. Ten, pois, algo de milagreiro. Certamente, pode non ser totalmente allea esta práctica á de quen agarde milagrosamente curar os males da nosa lingua ou da nosa cultura unicamente cun acto puntual illado e á marxe da actuación social diaria. 

Non falta quen asimila tamén esta celebración a unha simple festa. As festas supoñen un xeito de romper co cotiá e vulgar para integrarse tan só brevemente nun tempo extraordinario no que se refire ao comer, beber, vestirse, divertirse e a unha maior permisividade para os excesos. Por tanto, ese día ou, como moito, ese mes da lingua e da cultura terá de ser unha ocasión para poñer o traxe novo do galego que moi axiña se colga de novo no roupeiro agardando a acaída ocasión. Iso si, como é festa, pódense permitir algúns excesos nos cánticos, loubanzas e declaracións de amor que, como son feitas nun estado mais ben excepcional, teñen escasa credibilidade. "Pasou o día, pasou a romaría" e todo de novo volve á normalidade cotiá. O estado da nosa lingua non é preocupante, din eles, pois, ao fin, todos festexamos o termos unha lingua propia.

Para min, non obstante, as celebracións culturais e lingüísticas de maio debéranse parecer máis ás chamadas rogas ou emparzas nos traballos da agricultura tradicional, por seguirmos a usar termos antropolóxicos. Nas ocasións en que a realización de algúns traballos precisaban dun maior número de persoas do que dispuña a familia, recorríase á veciñanza máis próxima para poder abordalos. Durante todo o ano cada quen realizaba as tarefas propias e ninguén podía agardar que o veciño as fixera por el; mais chegado o período da malla, por exemplo, era imprescindíbel facelo colectivamente. Coido eu tamén que o traballo de concienciación a respecto da nosa lingua e cultura e a práctica individual congruente con iso, debe ser algo permanente e continuo en cada un de nós, desde o noso domicilio ao noso centro de traballo. Mais facer visíbel socialmente a reivindicación da normalización da nosa lingua e cultura non parece posíbel sen a comparecencia colectiva do pobo galego reunido especificamente con esa finalidade e sen que iso exima a ninguén do seu traballo diario e cotiá. Non é simplemente unha cuestión de formas, é unha cuestión de supervivencia; non é tan só un xeito de aglutinar aos galegos-falantes concienciados, é o xeito imprescindíbel de realizar unha tarefa: manter viva socialmente a reivindicación da nosa lingua. E isto non impide a festa, facilítaa. De feito, as rogas frecuentemente remataban en pequenas festas como un xeito de recompensa polo esforzo feito e, sobre todo, como un xeito de fortalecer os vínculos entre a comunidade. É a festa como forma de asentar e compartir valores e non unicamente como xeito de escapar do cotiá.

Por tanto, un ano máis debemos responder con forza aos chamamentos en defensa da nosa lingua. Este ano teñen un formato diferente por impedir a convocatoria electoral a celebración de manifestacións arredor do 17 de maio. Así, o próximo sábado día 30 temos unha cita no Cine Capitol de Santiago para asistirmos ao acto festivo-reivindicativo "A lingua é a chave coa que abrimos o mundo" e o 17 de maio están convocados numerosísimos actos por toda Galiza para reivindicarmos o dereito a vivirmos en galego e tamén a Daniel Castelao no 125 aniversario do seu nacemento. A causa ben merece o noso apoio.