Unha escolla acertada sería Ushuaia, esa terra fría localizada no extremo sur do continente americano. Daquela poderíamos dicir que a illa Navarino, ubicada ao sur de Ushuaia, está máis alá do alén. Alí vive Cristina Calderón, unha muller de 85 anos, a única falante da lingua yagán.
Cristina editou un bonito libro titulado Hai Kur Mamasu Shis (Quero contarche un conto), porén era unha obra que ninguén podía entender; quixo dar clases da súa lingua, pero non tivo aprendices motivados. As razóns deste fracaso son múltiples pero fáisenos evidente que a falta dun sistema educativo en yagán, a inexistencia dun comercio ou dun aparato xudicial e administrativo na lingua de Ushuaia son factores decisivos que determinaron a súa evolución. Xa é demasiado tarde, a lingua yagán ten o seu futuro unido ao da súa última falante. Con todo, o yagán non morrerá ata que ela morra. E isto será así aínda que Cristina Calderón non poida falar en yagán con ninguén. Velaí que a lingua non só é un instrumento para acomunicación, é un órgano da existencia.
Unha parte importante da sociedade galega vive tamén máis alá do alén. Exclúen ao galego de determinados usos, danlle un estatus inferior e viven sen trauma a situación de discriminación que sofre a lingua de noso. Incluso asumen como natural ese proceso glacial polo que a lingua dos avós acaba sendo distinta da lingua dos netos. Vivimos un momento preocupante así que o natural é compartir esa inquedanza para actuar responsablemente mediante políticas lingüísticas de normalización. A ausencia destas é necesaria para levar a cabo o que hoxe se chama lingüicidio. Un bo exemplo que o demostra é a situación dramática da lingua yagán.
Aínda que a morte a Cristina Calderón lle chegue de forma natural, a da súa lingua non o será. Todos os días sabemos de falecementos ao noso arredor, e non por iso certificamos a morte da nosa lingua. Non, as causas da defunción temos que buscalas precisamente entre os vivos. Na medida en que Cristina é falante de yagán, ela non é partícipe da desaparición da súa lingua. Porén se non lla transmitiu aos seus fillos, se participou do abandono do seu uso para determinadas funcións, entón si que é corresponsable.
"Cristina Calderón" é un nome que non esperaríamos atopar entre os descententes dun pobo dos antípodas. Entre os primeiros yagáns dos que temos noticia están os tres que compartiron viaxe con Darwin no mítico barco Beagle. Os ingleses enseguida os rebautizaron cunha clara falta de empatía. Por exemplo a O'run-del'lico chamábano Jemmy Button porque fora cambiado por un botón de nácara. O primeiro paso dun lingüicido consiste no borrado dos referentes, dos nomes das persoas e dos lugares. É por isto que todo proceso de normalización necesita estar instalado no orgullo polo propio.
Afortunadamente os galegos temos construída unha representación colectiva do mundo orixinal desde a que sentimos dor ante o desprezo da nosa lingua. Hai moitos galegos vivindo neste territorio, no aquén do alén, na realidade. Sabemos que non somos inmortais pero temos a tranquilidade de que morreremos só unha vez.
Un bo final para un conto é unha pregunta: estás seguro de que non terás unha segunda morte?
Afortunadamente os galegos temos construída unha representación colectiva do mundo orixinal desde a que sentimos dor ante o desprezo da nosa lingua. Hai moitos galegos vivindo neste territorio, no aquén do alén, na realidade. Sabemos que non somos inmortais pero temos a tranquilidade de que morreremos só unha vez.
Un bo final para un conto é unha pregunta: estás seguro de que non terás unha segunda morte?
Ningún comentario:
Publicar un comentario