Quero aplicar a miña ciencia á lingua para pintar a face do noso maior ben colectivo: o galego







martes, 31 de agosto de 2010

Equilibrio galego contra equilibrio catalán

Foi Xosé Henrique Costas quen no Ecolingua 2009 se preguntaba polas razóns que levaban ao goberno da Xunta a reducir o galego nas aulas de infantil, primaria e secundaria mediante o argumento do equilibrio (50%, tendencialmente 33%), cando usando a mesma idea do equilibrio podía potenciar o uso do galego na universidade. Lembremos que a USC, a que ten níveis de uso do galego máis altos, anda polo 20%, moi destacada a respecto das outras dúas universidades galegas.
Parece como se na Generalitat lle roubasen a idea a Henrique Costas pois os profesores universitarios que queiran ter unha praza fixa en Cataluña deberán acreditar o nível C de catalán. Así o asegurou o conseller deInnovación , Universidades y Empresa, Josep Huguet, quen argumentou que esta é unha medida de equilibrio e argumentouno asegurando que "a maior parte dos profesores é competente lingüísticamente en español, pola contra non é así en catalán". O conseller tamén destacou que a redacción do decreto está prácticamente rematada e que está pactado coa comunidade universitaria.
A esta medida podémoslle engadir a campaña que está actualmente levando a cabo a Plataforma per la Llengua da que  forma parte o seguinte vídeo:


Do equilibrio galego: no ensino non universitario, co decreto do 2007, o uso do galego estaba polo 35%. Co equilibrio do funesto decreto 79/2010 que pretendemos? chegar a un 20% real?
Do equilibrio galego: no ensino universitario o uso do galego anda polo 10%.
Do equilibrio galego: o número de sentenzas en galego é dun 5%.
Do equilibrio galego: o uso do galego na prensa non chega nin a ese 5%.
Do equilibrio galego: e cal é o uso do galego no comercio?
A ver se a cifra galega para o equilibrio vai ser o 5%.

“Nunca o poder lle fixera tanto mal ao galego na autonomía”

Da entrevista a Francisco Fernández Naval, no Galicia Hoxe, extraemos este anaco:

Poeta e narrador, Francisco Fernández Naval recibiu no 1980 e no 2006 o premio de poesía Cidade de Ourense polos libros A fonte abagañada e Miño; no 1988, o Xerais pola novela O bosque das antas e este ano o Fiz Vergara Vilariño por Bater de sombras. Tamén escribiu Pabellón habitado (1987), Ara solis (1996); Días de cera (1999) e Mar de Lira (2005), ademais das novelas Tempo de crepúsculo (1993), Sombras no labirinto (1997), Unha cita co aire (2005) e libros de relatos como Sete noites e un amencer (2003). No xénero infantil e xuvenil destacan No corazón da fraga (2001) e Suso espada, Istambul e o cabaliño de ouro (2008). Tamén é autor de teatro, guións de cine e televisión, e de ensaio. Publicou no 2006 Respirar polo idioma: Os galegos e Julio Cortázar.
Asinou, por outra banda, varias guías e libros de viaxes, como Unha viaxe á procura do solpor –Do Tambre á fin da Terra– (2000), A Coruña monumental e turística (2002), e Muros, ronsel de pedra, espiral de mar (2003), Guía de Pereiro de Aguiar e A Ribeira Sacra ourensana e Galicia, Rutas con sabor. Participou en numerosos congresos, feiras e encontros literarios, e impartiu obradoiros de iniciación á lectura e escritura promovidos pola Asociación de Escritores en Lingua Galega. É membro de varias asociacións culturais, desenvolvendo nelas unha intensa actividade de promoción da lectura.

Francisco, bos días compañeiro. Imos comezar estas conversas, da situación actual do idioma da nación, para min como para outras persoas, case dramática. Unha falla perversa polo menos de equilibrio. Falar de bilingüismo harmónico é unha auténtica falacia propia da dereita sempre reaccionaria, a ruindade do nacionalismo español en moitas siglas do abano político deste estado democrático, e á vez monárquico, unha conxuga imposíbel porque un status é decontado antagónico do outro. Nesta situación e como novo "decretazo" do PP español en Galicia, a situación agrávase, a diglosia perpetúase, e con ela o autoodio e a galegofobia, moi xunguida en liñas xerais á ignoración e a alienación brutal dos colonizados ou autocolonizados. Cal é, Chisco a túa resposta diante desta miña breve reflexión?
Entender a discriminación positiva como imposición, é unha falacia. Hai discriminación a favor da muller en determinados ámbitos, dos retornados da emigración, dos que padecen minusvalía, e non nos sentimos agredidos, senón que comprendemos a eiva e defendemos a actitude solidaria do corpo social. O galego, como ben dis, padece a situación de falta de equilibrio, a súa posición é débil na convivencia co castelán o que supón unha ameaza para a súa supervivencia. Iso tíñao claro antes o PP, agora non. Pero, para min, o peor, é que dende que temos goberno autonómico, nunca desde o poder se lle fixo tanto mal ao galego, argumentando tanta mentira e alimentando o discurso dos que o odian. Ese é o gran pecado deste goberno. Contaba Alberto Manguel, na conferencia que deu hai pouco na Real Academia, que o único xeito que teñen os habitantes de Quebec de defender a súa opción lingüística que é o francés, estando como están rodeados de territorios de fala inglesa, é con actuacións de discriminación positiva por parte dos poderes públicos e esa reflexión súa era unha clara referencia a nós. Con medidas de protección e de potenciación do galego só se aplicaba o sentido común.

Mil

Quen mo diría! E con este alá van 1000 posts (sempre quixen facer isto, crear un bucle cunha ligazón).
Transcurriron case nove meses, desde o primeiro, publicado tímidamente a noite de Reis deste mesmo ano. Daquela non sabía aínda moi ben en que consistía isto dun blogue, e agora só sei o moito que me queda por aprender. Estes días estiven dándolle voltas a cambiarlle o aspecto a este blogue, a miña idea era a de celebrar as 1000 mensaxes creando un menú na parte superior para facilitar a distinción entre as achegas que atopo pola arañeira da rede, e aqueloutras que son as cousas que escribo eu. E de entre estas, quería destacar sobre todo os versus, unha creación que me saeu sen querelo nin pensalo, pero pensando comprobei que no meu carácter estaba o de querer e achegarme ao mundo este da língua mediante opostos.
Como as probas que fixen resultaron un absoluto fracaso, deixo o intento para outra ocasión, quen sabe se para o seguinte cubo (o 1331).
Grazas a todos os que algunha vez puxéchedes o ollo por aquí.

Presos por cantar en galego

Vía Galicia Confidencial:
Reproducimos Diversos testemuños e anécdotas sobre o uso do galego durante o franquismo. Os videos son da canle de candongasdoQuirombo
Podemos observar que o franquismo actuou radicalmente e con éxito, incluso aqueles que falan en galego e declaran orgullo pola nosa lingua, están infectados de prexuízos como o de que "este galego de agora non é o verdadeiro galego".
Queda moito por facer.



A escola e o galego:

Apocalipse Now

Hoxe publicouse no Galicia Hoxe un artigo asinado por Monstse Dopico baixo o título "Receitan non utilizar as mensaxes apocalípticas para a defensa do galego"
A mensaxe máis apocalíptica da lingua galega foi debuxada no 1973 polo profesor Alonso Montero no libro Informe -dramático- sobre la lengua gallega, no que databa a morte do galego en moi poucas décadas de non darse un cambio social de tal calibre que, agás que se producira unha revolución que provocase unha ruptura radical co réxime de Franco. Revolución que nunca chegou a suceder. Ao pouco Alonso Montero tivo unha contestación doutro gran sociolingüista, Francisco Rodriguez, quen publica Conflicto lingüistico e ideoloxía en Galiza (1976). Alí Rodríguez aporta un diagnóstico estruturado e unha solución á sangría de perda de falantes. Tratábase de reforzar a identidade galega. Hoxe o discurso ampliose e diversificouse, no entanto o cerne do mesmo continúa a ser o mesmo. Entón, cal é o problema?
Pois tal e como se destaca no artigo de Monstse Dopico, en palabras de Pilar García Negro: "a cuestión é que nunca houbo unha aplicación máis que cativa da lexislación que xa existe. Daquela, o primeiro é aplicala e avaliar os resultados"
Actualmente a dirección marcada desde os poder político é a de reducir o orgullo de sermos galegos. Xa se viña comentando desde hai ben de tempo, non se pode aplicar un decreto contra o uso do galego no ensino se non destrozamos o imaxinario colectivo, sen convertir aos galegos nunha especie de zombies, ou como din os autores do exitoso 55 mentiras sobre a lingua galegaen inocularnos o virus da síndrome de Michael Jackson, xa sabedes, o do negro que se avergoñaba de selo e que procurando ser aquelo que non era, un branco, acabou convertíndose nun monstruo, unha caricatura do seu auto-odio.

luns, 30 de agosto de 2010

As bolachas e o pobo

por Carlos Callón, no Galicia Hoxe:

Foi un destes días na praia. Eu levei as bebidas fresquiñas e o meu mozo trouxo a merenda. Algo de froita, dous bocadilliños e unhas pequenas tortas feitas de fariña que, xunto coas habituais roscas, son moi tradicionais das nosas romarías, aínda que estas non son doces. Acababan de ser as festas de San Roque e de aí procedían. Como el sabe do meu interese polas palabras que aparentan perdidas e nesa semana parecía existir certa polémica sobre a neodialectalización do galego, preguntoume, mentres sostiña unha desas cunha man: "Sabes como lle chama miña nai a estas "galletas das festas"?" Neguei. "Pois chámalle bolachas."
Quedei cunha delas. Esa mesma noite amoseilla a miña nai e pregunteille: "Ti como lle chamas a isto?" Meu irmán Xoán Xosé, que estaba por alí, respondeu antes ca ela: "Chámanse bolachas". Nosa nai sentiu curiosidade polo motivo da miña pregunta, mais antes de eu explicar nada, xa meu irmán se adiantou tamén nesa resposta, amosando os seus dentes nun sorriso pillabán: "Pregúntacho porque as chamamos igual que en portugués". Pareceume tamén curioso que Xoán Xosé, levándome só tres anos, soubese designar ese comestíbel polo seu nome, algo que eu ignoraba de vez. Para min foi toda unha sorpresa que o termo bolacha estivese vivo ao norte do río Miño. Que digo ao norte do río Miño! Que estivese vivo na miña propia casa!
Procurei a palabra nalgúns manuais e dicionarios de galego e non a achei por ningures. Tampouco figura no Vocabulario ortográfico da lingua galega (VOLGa), que a Academia dispoñibiliza na rede. En galego estándar disque se debe dicir galleta, como a forcada. Finalmente, meu irmán levaba razón: estaban a usar un lusismo! Será que, de súpeto, tanta xente se tornou reintegracionista sen o saber?
Máis que a un andazo de lusofilia, este exemplo lémbrame máis ben a como se foron e van substituíndo determinadas palabras galegas por outras formas españolas que son totalmente desnecesarias. Son moitos os casos nos que convive o vocábulo do noso idioma co introducido a partir do castelán, mais especializando os usos de cada un de acordo cun esquema diglósico. Deste xeito, a forma xenuína fica reservada para o máis tradicional e primario, mentres a interferencia do español ten unha acepción unida ao mundo urbano e moderno. Así, hai quen fala das luras que se pescan e dos *calamares conxelados como se fosen especies diferentes, das billas dos bocois e dos *grifos da auga corrente, da corte das vacas e da *cuadra da equitación, da vasoira elaborada con xestas e da *escoba industrial, da randeeira feita á machada e do *columpio dos parques... E, en fin, das bolachas das romarías e das galletas de mil sabores e formas que se compran no supermercado. A distribución de funcións, con certeza, é un paso previo até a suplantación total da forma propia pola allea.
Haberá quen diga que ao usar lura, corte, billa, randeeira, vasoira ou bolacha se sente como se estivese a falar a través dun tradutor automático e que son termos artificiais, polo que nunca os utilizará, a non ser para os usos primarios antes sinalados. Haberá quen diga que son formas inventadas, que nunca existiron porque nuncas as ouviron ou nunca repararon nelas. Haberá quen diga que a maioría destas palabras son lusismos máis ou menos disimulados. Mais a verdade é que fan parte do tesouro do noso idioma e que podemos aspirar a restauralas para todas as funcións.

O pobo
Algúns dos artigos que publiquei nesta sección en Galicia Hoxe nas semanas pasadas desencadearon unha polémica totalmente inagardada por min. Pouco máis ou menos fixen que procurar divulgar reflexións sobre a progresiva hibridación do galego e subliñar a importancia de tentarmos coidar a lingua. Como dicía no primeiro deses textos -o que tentei que fose máis retranqueiro con esa forma de decálogo brincallón-, poderiamos pórnos como obxectivo factíbel falar no galego coloquial co mesmo grao de corrección que nos autoimpomos cando falamos o castelán coloquial. Esa idea pódese aplicar, é claro, cos outros rexistros.
Sorprendeume que algunha xente considerase tal proposta como unha iniciativa por elaborar unha lingua máis artificial ou artificiosa e que, no entanto, habería que apostar por un idioma "como o que fala o pobo". Cando lin esa opinión veu á miña mente a polémica que xa no século XIX existiu porque a palabra pobo moitos a consideraban ou unha reliquia que non compensaba resucitar ou, sobre todo, unha portuguesización que traizoaba a fala popular. N"O Tio Marcos da Portela do 13 de abril de 1884 dábanse argumentos sobre iso que aínda están de plena actualidade, mais que poden ser aplicados a moitos outros exemplos alén do aí exposto: "¿En que xuncras de badamecos viu vosté que pobo non era palabra gallega? N-os dous dicionarios que temos pode atopala sin moito traballo. Como quen di algo oponse ô emprego d"esa palabra porque a ten a lingua portuguesa. Por ese camiño chegariamos á non poder falar en gallego, pois as mais d"elas d"unha e d"outra fala son o mesmo".
A polémica fíxose moi forte cando se debateu sobre o lema en galego para o monumento que se ergueu na memoria dos asasinados en Carral. Houbo quen considerou lusismos formas como ao e o propio pobo, que hoxe están perfectamente recoñecidas polo estándar oficial do galego. É máis. Se botarmos un ollo ao proceso de elaboración da normativa da lingua galega veremos que moitas palabras ou solucións morfolóxicas que hoxe se admiten sen discusión como correctas foron no seu día penalizadas como lusismos: século, liberdade, estudante, animais, galego...
No acordo ortográfico e morfolóxico ao que se chegou no ano 2003, tras o proceso de diálogo impulsado pola Asociación Socio-Pedagóxica Galega, recoñécese de forma explícita a importancia do portugués como modelo a seguir na incorporación de novas palabras, mais iso aínda non tivo a plasmación debida. Así, é incomprensíbel a enorme preocupación que se pon nalgúns ámbitos académicos para varrer todo o que poida parecer un lusismo, cando na dura realidade do día a día nos encontramos abafados por riba, por baixo e por toda a parte de léxico do castelán. Non vaia ser que, de tanto fumigar academicamente contra calquera trazo do portugués, contribuamos tamén a destruír algunhas das seivas nutricias e das defensas da lingua da Galiza. Como se puido ver onte co pobo e hoxe coa bolacha.

A Xunta non merca libros da editorial "A Nosa Terra"

Artigo de Warter Burns en Galicia Confidencial:

O investimento en novidades editoriais no idioma propio chegou aos 1.3 millóns anuais co bipartito, pero este ano é unicamente de 871.000 euros para 16 editoriais, entre as que hai algunha ausencia moi significativa.

A Consellería de Cultura acaba de resolver o concurso anual para a compra de novidades editoriais en galego. A Xunta do PP investirá 871.595 na compra de libros. Esta cantidade supón unha caída no investimento neste eido, pois en 2009 a Administración, xa en mans do PP, mercou un millón de obras en dous concursos.

Recorte do 33% respecto ao bipartito
A caída é maior respecto ao bipartito, que en 2007 bipartito chegou a investir 1,3 millóns ao ano na adquisición de volumes na lingua propia do país para as bibliotecas públicas. Respecto a 2007, este ano hai un baixón de máis do 33 por cento.
Edicións Xerais e a Editorial Galaxia son as maiores beneficiadas deste concurso negociado sen publicidade, con máis de 157.000 euros en libros cada unha.
A certa distancia sitúanse Laiovento (60.000), Kalandra (57.000 en dous lotes), Espiral Maior (51.000), Danú (57.000) e Baía Edicións (57.000). Menos de 50.000 euros conseguiron vender o resto de editoriais, Nova Galicia, Edizer, Kalandraka,Gesbiblio, Ir Indo, OQO, Vedoira, Comunio e Tosoxoutos.
Por que non se lle mercan libros a A Nosa Terra?
Non conseguiu vender ningún lote Promocións Culturais Galegas, compañía do Grupo San José e editora do semanario nacionalista A Nosa Terra, malia ser en teoría a terceira editorial en volumes publicados e ter logrado importantes lotes nos concursos doutros anos.
O procedemento negociado sen publicidade permite ás administracións contratar unha empresa sen unha competencia aberta, só solicitando ofertas a un reducido de compañías escollidas polo propio Goberno. Este método, o menos transparente dos que marca a lei, é o que ven aplicando ano tras ano a Xunta para mercarlle novidades ás editoriais do país.

A Xunta ‘interésase’ pola normalización lingüística

Este artigo gustaríame telo escrito eu porque fala das últimas novidades da Secretaría Xeral de Política Lingüística. Hai algo escuro en todo isto, a SXPL anuncia a todo correr todos os actos e subvención que realiza, no entanto os organismos subvencionados ou que se entrevistan con Anxo Lorenzo, esconden a noticia. Xa pasou con outros organismos como a AELG, agora coa CTNL, será por vergonza?
Por Cris Moss, no Xornal de Galicia:

A Xunta de Galicia fixo pública onte a sinatura dun convenio de colaboración entre a Secretaría Xeral de Política Lingüística e a Coordinadora de Traballadores de Normalización da Lingua (CTNL) que ten por obxectivo a promoción do galego a través de actividades formativas.
Sabido por todos é o feito de que a Coordinadora foi un dos organismos máis críticos co Decreto do Galego –que regula o uso da lingua no ensino non universitario– creado da man do secretario xeral, Anxo Lorenzo, e auspiciado polo Goberno do popular Alberto Núñez Feijóo.
Quererá a Administración autonómica e, máis en particular, Anxo Lorenzo mellorar a súa imaxe perante os defensores do idioma propio de Galicia? Quen sabe. Polo menos de momento colaborarán coa CTNL con case 14.000 euros que irán destinados á “formación en normalización lingüística”.
Estes acordos puntuais de patrocinio de cursos e blogs a prol do galego son unha boa noticia. Porén, semella que moito ten que cambiar o xeito de tratar e entender a política lingüística nos despachos de San Caetano para que a Coordinadora de Traballadores deixe de ser crítica coas súas decisións.

Incorporar a lingua galega viralle ben á súa empresa

A proba de que Marcelino Fernández Mallo non é unha novidade para ser citado neste blogue é que, ademais desta, xa ten outras 5 entradas na súa etiqueta que se corresponden con artigos que publicou nos últimos meses no extinto Vieiros.
Debido ao seu coñecemento da economía é unha opinión a destascar no ámbito empresarial. Comenta no seu blogue que iniciativas como Deleite son fundamentais para a boa marcha da nosa economía. Porén se destaco aquí un seu artigo é porque lles enviou un texto por ter observado que Deleite considera fai un uso marxinal do galego. O texto de Marcelino Fernández Mallo é o seguinte:

Incorporar a lingua galega viralle ben á súa empresa
1. Razóns polas que debería implantar a lingua galega na organización da súa empresa
Mellora das vendas
Para a gran maioría dos clientes de Galicia, o uso da lingua galega inflúe de xeito positivo nas súas decisións de compra. Ademais, a lingua galega representa un elemento facilitador para a entrada nos mercados lusófonos –Brasil, Portugal, Angola–
Diferenciación da súa oferta
Nuns mercados tan belixerantes coma os actuais, a diferenciación da oferta constitúe un elemento clave de competencia. O uso da lingua galega transmite un factor de autenticidade, orixinalidade e confianza valorado favorablemente tanto polo mercado propio como polos clientes foráneos.
Aumento da rendibilidade
A implantación dun factor de diferenciación fai que os consumidores estean dispostos a pagar unha contía extra nas súas compras ou contratacións. O prezo superior do produto ou servizo que contemple a lingua galega achegará á súa empresa unha maior rendibilidade.
Creación de barreiras á entrada
O uso da lingua galega pode erguer unha barreira –non insalvable, naturalmente– á entrada de novos competidores que haberían asumir a implantación do idioma local para colocarse en igualdade de condicións respecto das empresas galegas que xa incorporen a lingua propia.
Crecemento de beneficios
O conxunto de argumentos anteriores desencadea unha conclusión rotunda: a introdución da lingua galega potenciará a xeración de beneficios da súa empresa. Casos como o operador de cable R  así o confirman.
Elemento de identidade
O uso da lingua galega representa tamén un factor de identidade e autoestima que influirá de maneira positiva na disposición competitiva da súa empresa. Non estará defendendo unicamente os valores dos artigos da súa compañía senón os do produto galego en xeral.
2. Ámbitos onde implantar a lingua galega dentro da organización da súa empresa
Comunicación cos seus clientes
Tanto na relación persoal como na telefónica, postal ou electrónica, moitos dos seus clientes agradecerán o uso da lingua galega.
Publicidade e merchandising
Nas rúas, nos xornais, nas televisións e radios que funcionan en Galicia, as mensaxes en lingua galega adquiren unha maior e máis favorable visibilidade. Así mesmo, na sinalización e carteis dos seus centros de vendas e produción.
Sitios web
A maioría dos usuarios galegos de Internet esperan que a presenza online das empresas galegas ou con oferta en Galicia incorpore o idioma propio do País.
Rotulación e etiquetaxe dos produtos
A aplicación da lingua galega, en versión monolingüe ou plurilingüe, nas etiquetas dos artigos fabricados e/ou distribuídos en Galicia é a mellor maneira de identificar a procedencia do produto.
Normas, procedementos e comunicación interior
A mellor forma de interiorizar o idioma propio é levalo á operativa e á comunicación interna da empresa. Así funcionan a maioría das empresas catalás, por exemplo, con magníficos resultados.
3. Servizos e institucións que poden facilitar a implantación da lingua galega dentro da súa organización
Confederación de Empresarios de Galicia http://www.xunta.es/linguagalega/noticias/1488
Foro Enrique Peinador. Ref. http://www.galeguizargalicia.com/
Servizos municipais de Normalización Lingüística
Incorporar a lingua galega viralle ben á súa empresa

domingo, 29 de agosto de 2010

Reflexións sobre o discurso da utilidade do galego como "superlingua" internacional

por Robert Neal Baxter, en Terra e Tempo:

Con esta achega quero repasar máis polo miúdo algúns dos argumentos esgrimidos nos comentarios recibidos a raíz do meu último artigo O galego na escola e que suscitaron en min unha serie de reflexións de orde máis xeral. O primeiro elemento de reflexión parte dunha pregunta moito concreta que me fixo un lector que quería saber se para min (e para o Partido no que milito) a lingua é 'unha ferramenta ou un fin político'. Abofé que non entendía moito ben a pregunta por non entender que os dous aspectos estivesen en contradición entre si, sendo o galego para min tanto unha ferramenta de comunicación como un elemento eminentemente politizado, tal e como ten demostrado tan descaradamente a recente campaña para o erradicar paulatinamente como paso esencial previo para acabar co pobo galego. Mais, ao ler os comentarios máis adiante, entendín que non se trataba de saber se o galego é unha ferramenta de comunicación para o pobo galego en si, senón de saber se é 'útil' -para utilizarmos un termo proprio da mercadotecnia que nos vén impondo o neoliberalismo- para alén de ser a lingua do pobo galego. De aí a reivindicación do galego, independentemente da denominación que se lle der, como lingua internacional e, por tanto, globalmente 'útil'.

Desta proxección internacional non teño dúbida ningunha. Como xa escribín nun artigo anterior, aínda discrepando sobre a táctica concreta para o momento actual, proclámome reintegracionista ao recoñecer a unidade das variedades lingüísticas actuais do galego-portugués. Niso coincido con Castelao cando di: "A nosa lingua florece en Portugal". Oxalá o entenderen así algún día tamén @s nos@s veciñ@s de Alén Miño, sen falar d@s brasileir@s que veñen instalarse -benvind@s sexan- aquí "em Espanha"...

Mais, en todo o caso, coido que hai que matizar. O reintegracionismo é -e sempre foi- unha casa plural, sen ortodoxias, nin dogmas inquebrantábeis, onde a discrepancia democrática segue a ser, espero, sempre posíbel. Por iso mesmo o título deste artigo alude tan só a unha determinada visión do reintegracionismo e non ao seu conxunto, do mesmo xeito que a concepción do reintegracionismo que expreso me corresponde a min e a ninguén máis, dentro do marco amplo do recoñecemento da unidade lingüística do galego-portugués como modelo culto de referencia.

Un dos principais argumentos nos que se apoia a concepción do galego/portugués como 'ferramenta de comunicación' ante todo é o facto de este ser unha lingua internacional ao par do inglés e, por suposto, do español: o que o Presidente da AGAL, Valentim Fagim, denomina unha "superlingua".

A existencia do galego como lingua internacional é un feito obxectivo innegábel. Mais, seguindo con esta liña de argumentación, xorden, ás veces, unha serie de consideracións que me crean certa consternación. Entre elas destaca a tentativa de lexitimar o galego en función de referencias externas para dar máis prestixio á nosa lingua, no canto de reivindicalo polo valor que representa como primeiro sinal do pobo galego que o creou e desenvolveu.

Para alén da sempre benéfica solidariedade internacionalista, coido que ollar constantemente para fóra para emular modelos alleos -por moito afíns que foren- é un síntoma de inseguridade e menosprezo a respeito do proprio: antítese do nacionalismo moderno que procura a posta en valor do pobo galego e do seu xenio. Este rexeitamento do proprio atopa a súa máxima expresión nesta frase que encabezou un dos comentarios ao meu artigo: "A minha pátria é a língua portuguesa." Pois, se se recoñece a unidade das variedades galego-portuguesas, non hai por que fuxir de chamalo 'galego', refuxiarse nunha denominación lingüística coa que non se identifica o pobo galego, deixando patente a idea de a salvación vir desde fóra. É unha outra manifestación do autoodio clásico, desvalorizando a lingua do pobo galego: ora dialecto do español, ora variedade do portugués.

Evidentemente, estas actitudes non son necesariamente extensíbeis a todo o abano que representa o reintegracionismo no que me inclúo. Recorrer á utilidade do galego como variedade dunha "superlingua" internacional pode ser, sen dúbida, un argumento para convencer aquelas persoas que dubidan do valor do proprio apelando a modelos externos máis prestixiados. Mais non debe tornarse un argumento de consumo interno, evitando sempre a trampa de confundirmos os medios co fin, que non pode ser outro (para min) que a plena socialización da lingua galega polo seu valor intrínseco como lingua do pobo.

De aí deriva tamén a miña segunda reflexión: se o galego non fose unha lingua internacional, se só fose a lingua do seu pobo do mesmo xeito que o euskera ou o bretón..., sería menos 'útil' e, por tanto, menos merecedor de ser falado e defendido? Creo que non. Creo, sinceramente, que o galego hai que falalo e defendelo ante todo porque é un dereito básico do pobo que o creou.

Uns dos produtos que plasman esta realidade do galego-portugués como lingua internacional son os mapas dos 'países lusófonos' que de cando en cando se publican, como máis recentemente o actualizado mapa A nossa língua no mundo. Mais, para alén da realidade obxectiva que pretenden retratar, teño que recoñecer que este tipo de mapas sempre suscitaron en min un certo desacougo, por lembraren outros mapas coloniais, como os do Imperio británico, onde destacaban as (ex-)colonias en vermello.

De facto, acho cando menos interesante sinalar que neste mapa figura Macau, onde a porcentaxe de falantes do portugués non pasaría de 5%, mentres que Luxemburgo e Andorra só aparecen na listaxe de "Países com importantes comunidades de falantes", a pesar de @s lusófon@s representaren até 14% da poboación. A razón é obvia: trátase, en realidade, dunha especie de renovado mapa das ex-colonias portuguesas, membros fundadores, por outra parte, da Comunidade dos Países de Língua Portuguesa (CPLP).

Mais non se trata só dun mapa que aviva e reivindica de xeito implícito o legado colonial de Portugal, senón que ademais, no seu afán de pór en escena o galego-portugués como 'superlingua' internacional, pasa por encima outros datos relevantes.

Por ser un mapa de orixe colonial, esconde as realidades autóctonas aínda vivas e das que apenas se ouve falar. Por exemplo, por moito que a lingua oficial de Mozambique sexa o portugués, en realidade o número de falantes nativ@s non pasa de 7% segundo as cifras oficiais do censo de 1997, habendo nove linguas africanas máis faladas.

O mapa tamén esquece mencionar que, se ben o portugués é tamén lingua oficial de Cabo Verde, non é esa a lingua que manexa habitualmente a maioría da poboación, senón o crioulo. Así, se non se computa o papiamentu como galego-portugués, tamén non se debería computar os outros crioulos falados desde Macau, Damão e Diu (que non figuran no mapa), pasando por Guiné-Bissau, onde só 14% da poboación fala portugués como lingua nativa.

Como en moitos outros países poscoloniais onde conviven varias linguas autóctonas, en Timór Lorosa'e o portugués serve tamén de lingua franca, elemento da unidade nacional. Esperemos que a promoción da lusofonía neste pais en aras a fortalecer a unidade nacional non pase por unha redución importante no uso das linguas autóctonas, tal e como está a acontecer na actualidade na África do Sul ou, sen ir máis lonxe, como algúns pretenden impor o español para contrarrestar a 'división interna de España'...

A modo de conclusión, cumpre recoñecermos que, grazas ao legado do colonialismo portugués, é unha realidade innegábel que o galego-portugués é hoxe por hoxe unha lingua internacionalmente útil e que esta utilidade se pode utilizar como argumento para aglutinar máis xente á causa da defensa da lingua galega, tan desprestixiada. Mais, aínda que o galego non fose unha "superlingua", tamén cabería defendelo como lingua inalienábel do pobo galego: por ser a nosa.

Parafraseando a Internacional: "Non hai salvador@s suprem@s... Temos que salvarnos nós mesm@s, o pobo galego!"

Quen con rapaces se deita...

Os medios oficiais de comunicación divulgan que o goberno da Xunta está a realizar unha política de adelgazamento da administración pública, sobre todo en cargos de consultas e asesorías,  co fin de aforrar cartos públicos. Non podemos agardar que os gabinetes de comunicación das diversas consellerías nos informen no sentido contrario, sería botar pedras contra o seu propio tellado. Se queremos saber o que pasa non nos queda máis remedio que facer a lectura máis aburrida e pesada que a un se lle poida ocurrir, a dos DOG.
Efectivamente, a pesar do que se diga pola boca grande, a  Consellería de Educación, convocou unha orde para contratar 22 asesores o pasado  11 de xuño. Catro desas prazas correspondían á Secretaría Xeral de Política Lingüística (SXPL). Se un le con algo de vagar as bases desa orde non tarda en comprender que, alén a farramalla formal que ten que ter toda a litertura que se publica no DOG, a elección dos asesores está controlada desde o poder político. Basta con ver como está formada a comisión de selección:

Presidente: o director xeral de Centros e Recursos Humanos da Consellería de Educación e Ordenación Universitaria ou persoa en quen delegue, en función dos distintos postos que se vaian cubrir.
Vogais: Ata un máximo de catro, coa categoría de subdirector xeral, xefe de servizo ou área da Consellería
de Educación e Ordenación Universitaria.
-Un funcionario ou funcionaria da Consellería de Educación e Ordenación Universitaria, que actuará como secretario ou secretaria con voz e sen voto.

De entre todos os  seleccionados a min chamoume a atención un dependente da SXPL, o asesor técnico docente no centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades. A praza foille outorgada a Luis González Tosar, o presidente do PEN Clube, moi coñecido polo que me contan, por ser o autor de moitos dos discurso de Fraga cando era presidente da Xunta ao tempo que se declaraba comunista convencido.  Dinme que tamén son moi famosas as súas cuchipandas organizadas con cargo ás contas públicas.Se todo isto é certo o señor pouco me parece de fiar.
Que será o primeiro que fará Tosar desde a asesoría para a Investigación en Humanidades do Ramón Piñeiro? Irá a Cuba a crear un cargo, actualmente inexistente, de lector/divulgador/promotor do galego, (cargo de grande valor simbólico e cun enorme campo de actuación)? Atreverase?
O mes pasado Tosar declaraba que  "a aparente liberdade bilingüista non é máis que un intento por tratar de destruír a nosa lingua", no entanto acaba de ser nomeado como asesor nunha praza que conta co benplácito de Anxo Lorenzo. A conclusión non pode ser outra que non podemos agardar nada de proveito deste nomeamento. Veremos.

sábado, 28 de agosto de 2010

A cifra do galego

No Xornal de Galicia puxeron hoxe unha nova con este titular: "Ikea lanza o seu primeiro catálogo en lingua galega". Hai que ter coidado cos titulares. Se un mira o contido do artigo comprobará que realmente do que se trata é de que dos 600.000 exemplares do catálogo do ano 2011 que repartirá a multinacional sueca en Galicia, 33.000 estarán integramente en galego, polo que para Ikea, o a cifra do galego é do 5,5%.
Un pouquiño máis abaixo deixara eu un post onde destacaba que a porcentaxe dos nomes en galego era do 5%, e isto leva a e preguntar, é esta realmente a cifra do peso do galego na nosa sociedade?

venres, 27 de agosto de 2010

Consenso e política lingüística

Xa foi colgada o 09/07/2010
por María Sol López Martínez, secretaria xeral de polítca lingüística no bipartito,  na Fundación 10 de Marzo:

A diversidade lingüística de España,da que todos nos deberiamos sentir orgullosos, ten un inmenso valor. E todos deberiamos ser conscientes da obriga de defendela e promovela.
A defensa desta diversidade ha de facerse, ao meu modo de ver, desde a consideración do plurilingüismo como un valor positivo e desde a convivencia como actitude imprescindible. Deste xeito, o traballo no ámbito da política lingüística ha estar enfocado cara á construción de diálogo e respecto, cara á cohesión e a integración social. Estes foron os tres elementos por parte de todas as forzas políticas que, con algunhas dificultades, estiveron presentes en Galicia no desenvolvemento das políticas lingüísticas: vontade de diálogo, capacidade de comprensión e un marco de traballo e de acordo.
Sobre estas bases, constrúese un contexto de consenso desde 1978, cando se redactou a Constitución española e o seu artigo 3º. Este consenso na nosa comunidade chega ata setembro de 2004, cando, a proposta do PP, se aproba no Parlamento de Galicia e por unanimidade o Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega (PXNLG). Daquela, dicía o señor Fraga no prólogo deste documento: “O galego, lingua propia de Galicia, como establecen a Constitución e mailo Estatuto, non pode ser utilizado como un instrumento político nin como arma partidaria. A nosa fala constitúe o cerne central da nosa identidade, o alento e a alma do pobo galego, e como tal, debemos traballar todos moi unidos e na mesma dirección”.
O mesmo consenso e unanimidade acadan outras normas legais, non menos importantes: en 1981 o Estatuto de Autonomía, co seu artigo 5º, e en 1983 a Lei de Normalización Lingüística (LNL). Mesmo o Goberno de España, presidido por José María Aznar, ratificou en 2001 a “Carta Europea das linguas rexionais e minoritarias”, co máximo nivel de compromiso na protección e apoio das outras linguas de España.
Todas estas normas aprobadas de xeito consensuado demandan das autoridades galegas defensa e promoción para a nosa lingua e a sociedade galega demanda consenso e apoio á política lingüística.
Cando se principia o período democrático, o galego viña dunha longa, moi longa noite de pedra na que estivo apartado de todos os estamentos oficiais, da administración e da escola, entre outros. O longo período ditatorial que vivimos no século XX logrou, se cabe, debilitalo aínda máis socialmente, identificándoo como a lingua das clases máis populares do rural e as máis desfavorecidas socialmente. Pola contra, o castelán era a única lingua da Administración e da Igrexa, así como dunha boa parte das clases máis acomodadas. Cabe pensar, pois, que a presenza do castelán nos núcleos urbanos non é tan recente, dado que era nas cidades onde estaba todo o aparato administrativo.
Os procesos modernizadores da sociedade galega que, aínda que cun certo atraso, se producen ao longo do século xx favorecen o paso á cidade dunha parte importante da poboación rural, e este feito leva aparellado o proceso de substitución lingüística, sobre todo a partir das segundas xeracións.
A lingua galega é a lingua maioritaria da poboación de Galicia. Non obstante, arrastra una falta de recoñecemento social non só por parte das elites que, normalmente, non a empregan; senón dos propios galegofalantes que a ven coma unha pexa para o ascenso social.
No período democrático, os cambios na estrutura do Estado fan que Galicia, coma as outras comunidades históricas, adquiran un grao de descentralización importante que permite definir no Estatuto o grao de oficialidade do galego e traballar na normalización do seu uso.
As normais legais aprobadas no Parlamento de Galicia outórganlle ao galego o status de lingua propia de Galicia e de lingua oficial, xunto co castelán. A LNL di no artigo 4º que “O galego, como lingua propia de Galicia, é lingua oficial das institucións da Comunidade Autónoma, da súa Administración, da Administración Local e das Entidades Públicas dependentes da Comunidade Autónoma”. Máis adiante, no artigo 6º sinala: “Os poderes públicos de Galicia promoverán o uso normal da lingua galega, oralmente e por escrito, nas súas relacións cos cidadáns”.
Como resultado dos textos legais, Estatuto de Autonomía e LNL, o galego incorpórase desde o principio da autonomía á administración e ao ensino. Para cumprir coas normas aprobadas, o goberno autonómico crea o departamento de Política Lingüística, co rango dunha dirección xeral dentro da Consellería de Educación. Ao principio tivo como prioridade lograr que os traballadores da administración e do ensino adquirisen as competencias lingüísticas que lles permitisen desenvolver o seu traballo en galego. Esta prioridade ía acompañada da necesidade de traballar na estandarización da lingua, apoiando a elaboración de dicionarios, vocabularios e outro tipo de materiais necesarios tanto para o ensino regrado, coma para o de adultos.
Os logros desta etapa foron, por unha parte, unha mellora significativa das competencias lingüísticas do persoal da administración, sobre todo en lingua escrita. Por outra, un avance significativo nas catro destrezas, pero fundamentalmente nas de lectura e escritura, resultado da incorporación da materia de lingua galega e tamén do galego como lingua vehicular dalgunhas materias non lingüísticas no sistema educativo. Ademais, a maior presenza do galego nos diferentes ámbitos da sociedade, o emprego por parte dos poderes públicos e a creación da TVG e da RG, emitindo todo en galego, favoreceron a valoración da nosa lingua como un elemento integrador de toda a cidadanía.
Pero este esforzo non foi suficiente. Os usos lingüísticos non melloraron e seguimos perdendo falantes pouco e pouco. Unha boa parte dos galegofalantes seguen a considerar o galego como unha lingua con menos posibilidades ca outras e, o que me parece máis importante, malia o incremento das competencias lingüísticas nas xeracións máis novas, esta mellora non se reflicte nun crecemento do uso. Sen dúbida, estamos diante dun tema dunha grande complexidade. E para o que, no contexto sociocultural e político no que nos movemos, non hai propostas milagrosas. Houbo, así e todo, factores que, ao meu modo de ver, non axudaron a parar a perda de falantes e tampouco contribuíron a incrementar a fortaleza social da lingua.
En primeiro lugar, o comportamento das institucións ou, máis ben, dos responsables das institucións galegas. A realidade é que desde o principio o compromiso das institucións coa lingua foi sempre, e segue a ser, bastante frouxo. O emprego do galego na administración avanzou notablemente no uso da lingua nos documentos administrativos , pero non o fixo do mesmo xeito no uso oral no centro de traballo.
En segundo lugar, o prestixio social da lingua. A valoración social mellorou, pero aínda non se conseguíu que os habitantes de Galicia se sintan orgullosos da súa lingua, da mesma maneira que se senten orgullosos das súas costas, da paisaxe, da catedral de Santiago, dos seus produtos, etc. Queremos conservar a nosa paisaxe, a nosa ecoloxía e para iso temos que coidar as nosas rías, os nosos montes, etc. Queremos un país sostible e para iso temos que ser respectuosos co medio ambiente. Se non queremos perder a nosa lingua, a nosa maneira de describir o mundo, temos que usar a lingua galega. Unha lingua está viva se ten falantes. As institucións son moi importantes na medida en que poden proporcionar a vontade política, apoio, promoción e unha lexislación que favoreza o seu uso. Pero, tal como sinala A. Baamonde (El País, 2007) a clave está en nós, na sociedade civil. Na presión social que fagamos, empregando a lingua, cada un dos galegos e galegas.
Con todo, é de xustiza recoñecer que, en todos estes anos, o galego recuperou espazos que antes, practicamente, nunca tivera. O ensino, a administración foron os ámbitos nos que máis avanzou. Pero quedaba aínda moito camiño por percorrer para lograr unha igualdade real entre as dúas linguas cooficiais. Quedaban aínda moitos ámbitos no que a presenza do galego é só testemuñal.
Esta idea de que aínda queda moito por facer na normalización da nosa lingua, tamén o deberon notar os responsables políticos da última lexislatura do Goberno do PP. E así, nos dous últimos anos (2002-2004) acordaron elaborar o Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega (PXNLG) coa finalidade dicía o Director Xeral de Política Lingüística, o señor González Moreiras, de “redactar un documento no que, (...) quedasen establecidos de forma previa e programada os obxectivos, medidas e procedementos, de aplicación nos anos inmediatos á súa aprobación, encamiñados á normalización da lingua galega”.
Nel participaron un número importante de persoas pertencentes aos principais ámbitos da sociedade galega. Como se fixera sempre en Galicia desde o consenso e a unanimidade, trataron de integrar as diferentes opinións cunha finalidade que estivo presente desde a transición: que a lingua estivera fóra do debate político. Así foi como se aprobou no Parlamento por unanimidade o PXNLG porque, tal como sinalaba o señor Fraga no Prólogo, "A defensa do galego é algo moi serio e debe levarse a cabo sen falsidades nin demagoxias baratas”
O PXNLG aprobouno o Parlamento de Galicia o 21 de setembro de 2004. Malia as boas intencións que aparecen reflectidas nos prólogos, o goberno do PP non pon en marcha ningunha das medidas que aparecen relacionadas en cada un dos sectores considerados.
En xuño de 2005, como é ben coñecido de todos, o Partido Popular non consegue a maioría e logo de dezaseis anos de gobernos do PP, o PSdG e BNG formarán o novo goberno autonómico. O novo goberno asume en materia lingüística a responsabilidade de priorizar as medidas derivadas do PXNLG, xurdido, como indicamos anteriormente, da unanimidade e o consenso e dunha ampla participación. O compromiso neste período coa lingua quedou patente desde o principio en decisións importantes que afectarán de maneira evidente á planificación lingüística dos anos desta lexislatura. Por unha banda, cambiouse a área de política lingüística da Consellería de Educación para situala na cerna do organigrama do goberno. De tal forma que o departamento encargado do desenvolvemento da política lingüística pasou a depender directamente de Presidencia do Goberno. Por outra, elevouse o rango do departamento dunha Dirección Xeral a unha Secretaría Xeral, o que permitiu mellorar a súa estrutura e, sobre todo, permitiu un crecemento importante en recursos humanos.
Para o novo goberno, o galego, de acordo co ordenamento xurídico, é a lingua propia de Galicia e é lingua oficial xunto co castelán. O galego é de todos e todos debemos comprometernos na súa defensa e apoio. Nesta liña, as políticas lingüísticas, seguindo as medidas do PXNLG, deseñáronse tratando de contar sempre co consenso político e social. Tiñamos, e seguimos tendo, a convicción de que nunha sociedade con dúas linguas oficiais, canto máis igualitaria sexa a situación de ambas as dúas, máis sólida e firme será a súa convivencia e, tamén a dos cidadáns. O obxectivo primeiro é conseguir unha verdadeira igualdade social entre as dúas. E para iso, tal como afirma Moreno Cabrera, no caso do ensino é necesario conseguir que a lingua minoritaria teña a consideración de primeira lingua e non de segunda; e cómpre facer posible que o galego estea presente en toda función social.
Queremos construír unha sociedade equilibrada, cohesionada, en convivencia. Na que se respecten os dereitos de todos os cidadáns: dos galegofalantes e dos castelanfalantes. Queremos garantir o futuro do galego. O galego, como vimos repetindo, é patrimonio de todos e, neste sentido, o consenso político e social debe ser o principal apoio da política lingüística.
Con estas premisas, a política lingüística ao longo destes catro anos de lexislatura tivo como eixes prioritarios: favorecer o prestixio social da lingua, promover a transmisión lingüística primaria, apoiar a presenza do galego en todo o relacionado coas novas tecnoloxías, mellorar as competencias lingüísticas en galego, lograr unha maior presenza nas institucións do Estado español e nas institucións da Unión Europea e acadar unha maior presenza exterior a través da rede de lectorados en España, Europa e América.
O PXNLG, como xa dixemos, intégrano máis de catrocentas medidas e accións. Pero non ten unha proposta de periodización nin está acompañado dunha memoria económica de custos. En calquera caso, para poder desenvolver as accións propostas no PXNLG cómpre contar con recursos económicos, recursos humanos e vontade política para modificar o marco legal naqueles casos en que se considera necesario. Con esta base deseñáronse os programas para desenvolver.
Non houbo recursos económicos adicionais para poñer a andar as medidas do Plan Xeral. Con todo, os orzamentos dos que dispuxo a Secretaría foron de 20.490.935 millóns de euros no ano 2005 e chegaron ata os 23.247.547 millóns de euros no 2008. No 2009 o orzamento aprobado foi de 21.531.377 millóns de euros. Neste ano 2009 houbo unha redución importante, principiaba a crise. Pero si que me gustaría salientar un dato. No capítulo de recursos humanos o orzamento para o 2005 era de 1.163.332 € e para o 2009 estaba previsto un gasto de 2.051.393 €. Como se pode constatar, este capítulo amosa un incremento notable, mesmo o ano en que se reduce o orzamento noutros capítulos.
Para poder avanzar nos obxectivos marcados, había que facer modificacións no marco legal. Entre estes cambios lexislativos debería estar a reforma do Estatuto de Autonomía, o mesmo que xa fixeran outras autonomías, entre elas a catalá. Pero a falta de acordo entre as forzas políticas non fixo posible a actualización do Estatuto.
Aínda así, neste período si se fixeron cambios nalgunhas normas de menor rango co obxectivo de mellorar o coñecemento da lingua. Deste xeito, púidose aprobar:

A Lei 13/2007, do 27 de xullo, Lei da función pública de Galicia coa que se queren mellorar as competencias lingüísticas dos futuros funcionarios que desenvolvan a súa actividade en Galicia. De acordo coa medida 1.1.6 do PXNLG que propón: Establecer normas xerais e uniformes sobre a capacidade lingüística esixible nos procesos de acceso á función pública e no desempeño desta función.
O Decreto 124/2007, de 28 de xuño polo que se regula o uso e a promoción do galego no sistema educativo. Seguindo as medidas propostas polo PXNLG, incorpórase a lingua galega desde a educación infantil, e fíxase un mínimo dun terzo para os contextos e contornos nos que a lingua predominante é o castelán (medidas 2.1.22 e 2.1.23). Dispón ademais que, polo menos, o 50% das materias na ensinanza non universitaria se impartan en galego.
O Decreto 258/2006, do 28 de decembro polo que se crea a Comisión Interdepartamental da Xunta de Galicia para a normalización lingüística.
A Orde de 16 de xullo de 2007 pola que se regulan os certificados oficiais acreditativos dos niveis de coñecemento da lingua galega (CELGA).
Coas modificacións das disposicións legais e seguindo as propostas que para cada un dos sectores se indican no PXNLG nesta lexislatura desenvolveuse un programa de accións encamiñadas a mellorar o recoñecemento social da lingua, a conseguir unha maior competencia e unha maior presenza naqueles sectores nos que o emprego do galego era moi baixo.
Así, desenvolveuse unha campaña co obxectivo de potenciar o recoñecemento social da lingua. Esta Campaña, que abrangueu os anos 2007 e 2008, ía acompañada dun conxunto de actividades de fomento do galego na sociedade dirixidas á familia (Xeración ¡e logo! para as maternidades; as festas dos axóuxeres) e á xuventude. Coa mesma finalidade no ano 2008, e para celebrar o Ano Internacional das Linguas, promovido pola ONU e o Ano do Diálogo Intercultural, programouse unha exposición que, co título “As nosas palabras os nosos mundos”, viaxou polas cidades de Galicia, por algunhas de España, Europa e América. Con ela quixemos poñer en valor a nosa lingua, dala a coñecer e fomentar a valoración positiva do plurilingüismo.
Fixéronse esforzos importantes para lograr que o galego tivese cada vez máis presenza nas TIC: promovendo tradutores automáticos, incorporando o galego á telefonía móbil, etc.
Coa posta en marcha do novo decreto para o ensino, a Secretaría Xeral en coordinación coa Consellería de Educación traballou na planificación e dinamización do ensino. Deseñáronse e puxéronse a disposición do profesorado dos centros modelos de intervención lingüística. Reforzáronse as actividades formativas (cursos de planificación, seminarios de dinamización). Creáronse as figuras dos coordinadores provinciais dos equipos de normalización e dinamización. Incrementouse o apoio económico e definiuse unha mellor xestión para os proxectos de fomento do galego nos centros tanto públicos como privados. En coordinación coa Consellería de Educación, promoveuse e apoiáronse economicamente as liñas de galego nos centros.
Para impulsar a utilización do galego na administración créase a Comisión Interdepartamental da Xunta de Galicia para a normalización lingüística. Buscabamos promover accións transversais para o fomento do galego; accións conxuntas para asegurar o cumprimento da lexislación e impulsar iniciativas para que o galego sexa lingua habitual nas relacións internas.
O sistema de formación e avaliación da lingua vixente ata o momento non resultaba satisfactorio. Por iso se levaron adiante cambios no sistema de certificación da competencia da lingua galega, coa implantación dos CELGA, e mellora dos materiais empregados. Este foi un dos proxectos máis importantes da Secretaría polo que supón de adaptación aos estándares europeos no rigor e na homoxeneización dos procesos de avaliación.
A presenza do galego nas universidades tanto do Estado español coma de Europa e de América é moi importante para a proxección da nosa lingua, pero tamén da nosa cultura en xeral e en particular da literatura. Ademais de mellorar as condicións dos lectores, marcamos como prioridade para a incorporación de novas universidades lograr que o galego, a súa literatura ou a súa cultura formaran parte dos planos de estudo das universidades.
En marzo de 2007, o Goberno vasco, a Generalitat de Catalunya e a Xunta de Galicia asinamos un protocolo de colaboración en materia de política lingüística. Con posterioridade adheriuse o Goberno balear. Este protocolo de colaboración sustentábase nos mesmos principios xerais que proclamamos desde a Secretaría Xeral. Estes son algúns:

Os procesos de normalización lingüística que os tres gobernos veñen impulsando enmárcanse nunha política xeral encamiñada a substituír as discriminacións e desigualdades polo exercicio real da igualdade. (...). O pluralismo que se consagra legalmente no ámbito lingüístico non se traduce hoxe aínda nunha situación de verdadeira igualdade nas condicións de uso e nas políticas de fomento, protección e respecto de todas as linguas do Estado. De aí que o obxectivo sexa traballar para avanzar na consecución progresiva dunha maior igualdade social entre as linguas, contribuíndo así á cohesión social e a unha mellor convivencia.
A igualdade social entre as linguas require unha igualdade de oportunidades real para que cada cidadán utilice a lingua que desexe. A igualdade xusta consiste en tratar igual os iguais e desigual os desiguais.(...). En todo caso, a acción pola superación da desigualdade do éuscaro, o catalán e o galego con respecto ao castelán non é unha loita contra o castelán, senón que, simplemente, pretende fomentar as linguas propias, dende a convicción de que as linguas non separan, senón que integran. A acción pola vitalización do éuscaro, o catalán e o galego constitúe un factor de integración e de mellora da convivencia, cara a un futuro mellor para todos.
O éxito dos procesos de normalización lingüística require da concorrencia de tres factores: políticas públicas positivas sustentadas sobre un marco legal protector das linguas en situación de desigualdade, recursos suficientes para o desenvolvemento das devanditas políticas e adhesión e compromiso da cidadanía con relación á lingua. (...). Así, é imprescindible a implicación efectiva dos partidos, os sindicatos, as asociacións empresariais e as asociacións culturais e cívicas de todo tipo, para estender o uso normalizado das linguas propias na vida social, laboral e económica.
As linguas son patrimonio común de todos os cidadáns. De aí que ninguén debería intentar patrimonializalas en exclusiva, nin ningún debería sentirse exonerado da responsabilidade de asumir como tarefa propia a normalización do éuscaro, do catalán e do galego. Por iso, é necesario que os procesos de normalización lingüística estean presididos polo maior consenso social e político posible.
O Estado español é un estado plurilingüe. Esta realidade debería ter o seu reflexo na actitude dos poderes públicos do Estado. En consecuencia, o Estado debería posibilitar o uso das linguas oficiais distintas do castelán no ámbito das súas propias institucións, no Congreso e no Senado, na Administración de Xustiza, nas súas sociedades estatais e empresas de servizo públicas, tales como Correos e Renfe, nos medios de comunicación de titularidade pública de ámbito estatal.
Se falar do Estado español en materia lingüística supón falar de diversidade, falar de Europa significa referirse a unha das súas características: a súa natureza plurilingüe. É conveniente que desde os poderes públicos das comunidades con lingua propia se impulsen accións encamiñadas a que esa Europa, que é un mosaico de linguas, se dote de políticas activas de recoñecemento e promoción destas nas súas institucións.
Asumimos que os procesos de normalización han de asentarse sobre políticas públicas cun marco legal protector das linguas en desigualdade, recursos para desenvolvelas, adhesión e compromiso da cidadanía e consenso político. O Goberno de Galicia procurou ter presentes estas coordenadas no referente ao tema lingüístico.

Nos períodos anteriores, cando o PP desde o goberno promoveu modificacións legais en temas relacionados coa lingua sempre puido contar co consenso dos grupos da oposición. Pero, unha vez que pasa a constituír a oposición, empeza a desvincularse do consenso lingüístico que tanto defenderan.
Nesta lexislatura modificáronse varias normas de rango distinto. Dúas delas foron a Lei da Función pública e o Decreto polo que se regula o uso e promoción do galego no sistema educativo. Estas modificacións lexislativas encádranse no desenvolvemento do PXNLG, promovido polo PP e aprobado en 2004. En ambas as dúas normas, o PP acabou rexeitando os cambios e rompendo de maneira unilateral o consenso. Como se pode explicar que modificacións baseadas nun documento promovido e aprobado no Parlamento por unanimidade, agora, a oposición, estea en contra delas? Non parece moi coherente. Esa incoherencia é maior se vemos os argumentos nos que se apoian. Dixemos que estas dúas normas son de diferente rango. A primeira, é dicir , a Lei da Función pública, debátese e apróbase no Parlamento. Así que podemos comprobar os argumentos “rigorosos” que se empregan para non votar afirmativamente. Vexamos, na lei reformada o artigo35 referido á lingua tiña a seguinte redacción:

Para lle dar cumprimento á normalización do idioma galego na Administración pública de Galicia e para garantir o dereito das administradas e dos administrados ao uso da lingua propia de Galicia nas relacións coa Administración pública no ámbito da comunidade autónoma, e en cumprimento da obriga de promover o uso normal do galego por parte dos poderes públicos de Galicia que determina o artigo 6.3º da Lei de normalización lingüística, nas probas selectivas que se realicen para o acceso ás prazas da Administración da Comunidade Autónoma de Galicia, e nas entidades locais de Galicia, terase que demostrar o coñecemento da lingua galega.
Para estes efectos, as bases das convocatorias establecerán que unha ou máis das probas do proceso selectivo se deberán realizar exclusivamente en lingua galega, e iso sen prexuízo doutras probas adicionais, que se puidesen prever, para aqueles postos de traballo que requiran un especial coñecemento da lingua galega.

No debate no Parlamento, o señor Rodríguez Miranda, do Partido Popular, argumenta en contra do texto do artigo: “Incluso vostedes cambian de forma importante a relación dos procesos selectivos respecto da utilización do idioma. A posición do Grupo Popular é moi clara. Nós defendemos en todo momento a necesidade –e así xa esta recollido na lei- de que calquera persona que acceda á función pública galega ten que acreditar o conocimento do idioma, non pode ser doutra maneira. Un funcionario público ten que se desenvolver exactamente igual en castelán ou en galego, por suposto que si. ¿Pero por qué necesariamente ustedes queren obligar a que nas bases de todas as convocatorias polo menos unha das probas teñen que desenvolverse en galego? Falo de probas técnicas. É dicir, que poden ser todas en galego; ben, vostedes abren esa posibilidade, nós non compartimos exactamente a redacción, e así o manifestamos coa nosa emenda” (transcrición literal do DSPG, 91 de 17 de xullo2007).
Na réplica de novo o señor Rodríguez Miranda “No tema do galego. Creo que o Grupo Popular precisamente foi quen trouxo a esta Cámara o Plan de normalización do idioma galego. Polo tanto, acusalo a esta alturas de non loitar polo coñecemento do idioma non deixa de ser demagoxia (...) nós temos a clara convicción de que hai que traballar pola defensa do galego, pero eso non é óbice para entrar noutros dogmatismos dos nacionalismos precisamente” (transcrición literal do DSPG, 91 de 17 de xullo 2007).
A realidade do PP é que non teñen ningún reparo en apoiarse no PXNLG que eles promoveron, pero os seus contidos non van con eles. A estratexia é moi clara e a conclusión aínda máis: o galego non pode ser obrigatorio para “probas técnicas”, pero os funcionarios teñen que acreditar coñecemento do galego. É dicir, os aspirantes a funcionarios non están en condicións de realizar as probas na lingua que deben coñecer. Como se pode explicar isto? Só dun xeito, a lingua galega para o PP en Galicia é oficial, pero non ten o mesmo rango ca o castelán.
A segunda das normas que se modifican é o Decreto polo que se regula o uso e promoción do galego no sistema educativo. É un decreto e, polo tanto, non se aproba no Parlamento. Neste caso, é o goberno o encargado de o elaborar e aprobar en Consello. A Consellería de Educación e o Goberno saben que é unha norma moi importante e que hai que tentar lograr o consenso de todas as forzas políticas, así como de todas as forzas sociais e da comunidade educativa. As modificacións van na mesma liña das medidas propostas no PXNLG, mesmo nalgunha das partes se transcribiron literalmente. Os representantes dos grupos parlamentarios Manuel Parga, portavoz de educación do BNG, Guillermo Meijón, responsable de educación do PSdG e Manuela López Besteiro, deputada do grupo Popular foron os que participaron na negociación do decreto xunto cos responsables da Consellería de Educación. Non era fácil, pero as páxinas dos xornais do 23 de febreiro de 2007 daban conta do acordo e salientaban a importancia de manter o consenso. Como exemplo, podiamos ler en La Voz de Galicia o titular “Los grupos políticos reflejan la importancia de lograr un consenso”. No interior da noticia indicaba a deputada Popular Manuela López Besteiro “que el PP impulsó la lengua cuando estaba al frente del gobierno con dos instrumentos como son la ley y el plan de normalización, “e parecíanos que era esencial seguir acadando o consenso””. A señora López Besteiro “apuntó que el decreto garantiza el equilibrio de las dos lenguas tanto en el número de horas como en el de materias, “e garante a competencia lingüística nas dúas linguas””(LVG, 22 de febreiro de 2007).
Parecía que o PP entendía que o consenso en materia lingüística era importante polo que representaba a lingua do país e tamén polo que supoñía de positivo para o desenvolvemento da docencia no sistema educativo, e porque ademais este estaba baseado nas medidas e accións do PXNLG, norma proposta por eles e consensuada con todos os grupos da cámara.
Que pasou entón para que aos poucos días o PP cambie radicalmente e se opoña ao proxecto de decreto? Foi o señor Feijóo quen deu orde de virar de rumbo para meter a lingua no debate político? Viñeron as ordes de máis lonxe?
Eles son os que deben explicarlle á cidadanía o cambio, en todo caso, os datos que presentamos deixan ben claro que non foi o goberno de Galicia o que rompeu o consenso, e non o foi porque no relacionado coa lingua só tratou de poñer a andar as medidas do PXNLG que, lembremos, tanto defendeu o Partido Popular. Quen rachou o consenso lingüístico e meteu a cidadanía e a nosa lingua nun canellón do que vai resultar moi difícil saír foi o PP. Porque a realidade desta situación é que o PP non cre na igualdade real das dúas linguas oficiais. Porque para o PP o galego e as outras linguas de España, distintas do castelán, poden existir, pero só para empregar no ámbito familiar ou en todo caso de forma ritual nalgunhas comparecencias públicas. Só deste xeito se pode entender a tensión e crispación na que meteu a lingua e a cidadanía galega.

E agora que? Cal é o futuro da nosa lingua?
Nas eleccións do 2009 o PP volve ter a responsabilidade de gobernar Galicia e para todos os galegos. Na campaña electoral o señor Feijóo non dubidou en empregar o tema lingüístico como unha cuestión partidaria coa que dividir os galegos e conseguir uns poucos réditos electorais. Non recordou en ningún momento as palabras que o señor Fraga escribía no 2004 no Prólogo do PXNLG: “a defensa do galego é algo moi serio e debe levarse a cabo sen falsidades nin demagoxias baratas”.
Nunha sociedade democrática alentar discursos que poden provocar tensións na convivencia non parece que sexa de moita responsabilidade, alentar discursos nos que en función da lingua que empreguen haxa cidadáns de primeira e cidadáns de segunda pode conducir a unha fractura social de incalculables consecuencias. A lingua propia é patrimonio de todos e todos debemos ocuparnos de lle dar alento coa utilización e a valoración social.
As modificacións legais da lexislatura anterior fixéronse de acordo cos textos legais aprobados polo Parlamento. Pero para a oposición daquel momento estes cambios respondían á imposición da lingua galega. Vexamos, na comunidade autónoma de Galicia hai unha lingua propia e oficial, o galego e outra lingua oficial tamén, o castelán. A norma legal di que todos os galegos temos o dereito de usar o galego. Unha das finalidades das linguas é a comunicación. Para que se poida producir un acto comunicativo, ha de haber polo menos dous interlocutores. E para que exista esa comunicación o código empregado ten que ser compartido. Ao meu entender, se os galegos queren empregar a súa lingua propia, parece evidente que o interlocutor que estea traballando en Galicia, sexa galego ou non, debe coñecer o galego. Só así se garantirá o respecto aos dereitos de todos, dos galegofalantes e dos castelanfalantes, e só así lograremos, ademais, unha sociedade cohesionada e en convivencia. Con esta finalidade se fixo a modificación do artigo 35º da Lei da función pública de Galicia na lexislatura anterior.
Os procesos de normalización lingüística terán éxito se son apoiados por políticas públicas sustentadas nun marco legal protector das linguas en situación de desigualdade e se hai vontade política. O que está a ocorrer neste momento en Galicia é todo o contrario. A situación social do galego non é igual á do castelán. O goberno actual tomou a decisión de modificar a Lei da función pública e o Decreto que regula o uso e a promoción do galego, aprobadas na lexislatura anterior, neste caso, coa finalidade de rebaixar o nivel de esixencia no coñecemento do galego e, en definitiva, de rebaixar o recoñecemento social da lingua propia de Galicia.
Así se fixo co artigo 35º da Lei da función pública. O novo goberno, polo que parece, non considera o galego válido para a realización das probas “técnicas” para o acceso á función pública. Os cambios incorporados eliminan a esixencia de realizar unha ou máis probas en galego. Probas que, de superalas, habilitan o funcionario para atender os cidadáns en galego ou en castelán, segundo a decisión do administrado. Pero o dominio do galego non está garantido. Cre o goberno que estes traballadores poden realizar a súa función de atención á cidadanía con corrección, dilixencia e imparcialidade? A cidadanía, cando necesita da administración, pode pensar que se “esixe os seus dereitos lingüísticos” o funcionario podería entorpecer as súas xestións. Se así o entendese, seguramente optaría por non exercelos e pensaría na posibilidade de renunciar ao emprego do galego.
A substitución do decreto de uso e promoción do galego comporta tamén, en primeiro lugar unha consideración inferior da lingua galega con respecto á castelá. No novo decreto, as materias consideradas de ciencias matemáticas, física, etc. non se poden impartir en galego, si se poderían impartir en inglés.
Pero o máis grave vaise producir na educación infantil: co novo decreto o que se consegue é que, por unha parte, a lingua galega vai desaparecendo pouco e pouco como lingua de uso entre os nenos e nenas galegofalantes. Sen esquecer que con estes nenos non se respectan os seus dereitos lingüísticos e aínda máis, como a decisión depende da consulta que se lles fai aos pais e esta, coma se dunhas eleccións se tratase faise cada catro anos, pode ocorrer que nos tres cursos despois da consulta haxa unha maioría de galegofalantes que teñan como lingua vehicular o castelán. Os que xa temos algúns anos sabemos ben de situacións deste tipo. Onde está a liberdade de elección na que tanto insisten? En moitos dos centros haberá nenos e nenas aos que se lles impón a outra lingua oficial. Probablemente cando se refiren ao castelán o termo imposición non é tal.
A escola ten como finalidade a adquisición de competencias nas diferentes áreas do saber: matemáticas, sociais, lingua, castelán, inglés, etc. O profesorado ha de ter unha boa formación e ha de reciclarse para empregar as metodoloxías máis axeitadas coas que os estudantes alcancen os obxectivos, de acordo co seu nivel de estudos. Todos concordamos en que o futuro dunha sociedade pasa por un sistema educativo de excelencia e integrador. Adquirir as competencias nunha materia supón dominar os seus contidos, ao tempo que tamén se mellora o dominio da lingua que se emprega como vehicular. Se, como di o decreto, o alumno pode empregar a lingua que queira, como se alcanzan as metas previstas? En que situación queda o labor do profesor? Non resulta difícil deducir un certo grao de menosprezo á lingua propia de Galicia e tanto ou máis ao labor dos profesores.
Así pois, desde a perspectiva legal, estase a producir un claro retroceso para a lingua galega. A finalidade das modificacións normativas teñen como obxectivo rebaixar o marco de apoio legal para a lingua propia. As textos legais de Galicia din que os poderes públicos teñen a obriga de garantir o uso normal do galego e adoptarán as medidas necesarias para que ninguén sexa discriminado por razón de lingua. A día de hoxe, un cidadán de Galicia que desexe vivir aquí só coa lingua castelá, pode facelo; pero un cidadán de Galicia que queira vivir só en galego, non pode.
O galego, lingua propia de Galicia, é tamén oficial, xunto co castelán, pero, mentres o castelán é obrigatorio coñecelo, así o di a Constitución, a lingua propia e oficial da comunidade galega non se pode obrigar a coñecer. Arguméntase que os dereitos lingüísticos son dos cidadáns e non das linguas e, polo tanto, estas non se poden impor. Isto vale para as linguas propias. No caso do castelán, como é obrigatorio coñecelo, suponse que se pode obrigar.
Cando nun país hai máis dunha lingua, o tratamento destas situacións sempre é complexo e delicado. En Galicia así o entenderon ao longo da maior parte dos anos de democracia. De aí que, aínda aceptando que os resultados non eran satisfactorios en igual medida para todos, optouse por tratar de manter un consenso político e social co que lograr a recuperación da lingua propia, evitar na escola a separación nas aulas por lingua e evitar, en definitiva, unha posible separación da sociedade en comunidades lingüísticas.
Hoxe en día podemos constatar que as normativas legais e os poderes públicos non foron quen de frear o retroceso no uso do galego. Como patrimonio común de todos os galegos, a normalización da nosa lingua debe facerse desde o consenso político e social.
Ao meu modo de ver, o PXNLG é un bo punto de partida. Os seus contidos pactáronse no 2004. Iso debería permitir traballar na posta en marcha de políticas activas cun grande apoio político e social. Volver a este punto implica que todas as forzas políticas teñan claro o sitio que lle corresponde ao galego, como lingua propia e oficial. Vivimos nun país con dúas linguas oficiais. A cidadanía galega e os seus representantes deberían ter como obxectivos a igualdade xurídica real do galego e castelán. Para conseguilo cómpre definir un marco legal favorecedor para o galego que faga que todos os que viven en Galicia teñan coñecemento da lingua propia. Só así poderemos avanzar no proceso de normalización.
A sociedade civil ten moita responsabilidade no mantemento do galego, pero a vontade política correspóndelles aos responsables das institucións que teñen o deber de garantir o emprego do galego na vida pública, cultural e na sociedade en xeral, coas medidas que foren necesarias. De todos é, en definitiva, a responsabilidade de lle asegurar á lingua un futuro de, polo menos, mil primaveras máis.

Unha crónica política e lingüística

por Fermín Bouza, na Fundación 10 de Marzo:

Hai un tempo para a acción e hai un tempo para matinar
Quizais é para min o intre da matinación, logo de ter pasado moitos meses ocupado en asolagarme nos arquivos estatísticos das enquisas e facer milleiros de táboas, gráficos e cousas varias do mesmo feixe de métodos sociolóxicos. Era tanta a présa de pór eses datos no meu blog e de manter a atención da xente sobre unha lingua que se nos ía pola man do novo goberno, que non semellaba haber un tempo para artellar pola miña parte unha idea ordenada do problema da nosa lingua. A estas alturas, ademais de no meu blog, escribín diso e están a piques de se publicar diversos traballos cheos de datos e táboas, e case mellor que non me repita nesta matinación para a Fundación 10 de Marzo, que tanto ten feito xa pola Terra e a Memoria de todos, e que agora ten a amabilidade de lles dar algunha importancia ás miñas reflexións sobre a nosa lingua. Cambiarei, pois, de terzo, que din os toureiros, para me ir a esa matinación que aínda non puiden facer e que quero facer.

A importancia de ter unha lingua propia
Galicia está no mercado simbólico do Reino de España nunha situación ben especial. Dunha parte, recoñéceselle o seu carácter nacional (nacionalidade, no Estatuto e, sen nome, na Constitución) pero por outra parte considérase que a conciencia de seu que ten Galicia é moi menor se a pomos a carón de Cataluña ou de Euskadi. Esta situación no mercado simbólico non deixa de ter unha grande importancia no mercado económico, que acusa a presenza do mercado simbólico na súa conduta como mercado económico no senso de considerar máis relevante o sinal nacional de Cataluña e Euskadi ca o sinal galego; e esa relevancia produce de seu unha maior confianza neses países, que ademais son os máis desenvolvidos do estado, sendo o seu sinal nacional a marca tamén dunha calidade específica. Así, esas nacionalidades poden apreciar as vantaxes desta cadea de deducións positivas que as converten en lugares privilexiados para moitas cousas importantes. Todo isto non é unha sorte de maxia simbólica e económica, é a constatación dun feito sociolóxico ben relevante: os pobos que teñen e executan unidos a súa potencia nacional farán mellor o proceso de modernización, velaí o caso de Cataluña e Euskadi.
Non é maxia, é a constatación, tamén, de que a inexistencia dunha alternativa nacionalista unitaria, ben na conciencia da xente, ben nalgún partido ou organización, non favoreceu un proceso axeitado de modernización en Galicia alá no tempo preciso, e vaise converter, Galicia, máis nunha parte da conciencia central ca nunha nacionalidade unida arredor dunha vontade moderna e modernizadora. Probablemente os motivos históricos son complexos e de non doado estudo, tendo que ver, sen dúbida, coa propiedade histórica da terra, o seu desmesurado minifundismo e a dificultade histórica, nese contexto de propiedade, para a acumulación privada de capital e os investimentos produtivos. A idea que tiña a Igrexa sobre a estrutura económica tampouco axudou á modernización nin á emerxencia doutras organizacións eficientes.
Ter unha lingua propia é a consecuencia dunha dinámica propia e nacional que Galicia herda dos vellos tempos suevos, romanos e prerromanos, nos que xa aparece un mundo peculiar no que van medrando linguas segundo os contactos co exterior e as tradicións locais, culturalmente definidas dende unha profunda pegada celta que vai marcar a cultura fonda do país nos seus niveis antropolóxicos. A fase latina de creatividade lingüística vai deixar a Galicia cunha lingua romance cruzada de substratos xermánicos e celtas, cando menos, que cada día son mellor estudados e interpretados polos especialistas, que agora van debuxando, devagar, a historia da nosa lingua.
Ter unha lingua propia é unha vantaxe de saída, pero non necesariamente de chegada. De feito, e contra toda evidencia, mesmo histórica (historia das linguas peninsulares), sempre se presentaron en España o catalán e o galego como dous dialectos «rurais» do castelán (hoxe chamado «español»), sendo a lingua éuscara unha lingua rara e primitiva inservíbel para a ciencia, o pensamento e a vida moderna. Non paga a pena deterse nestas babecadas que o tempo foi pondo no seu lugar, apenas como intres nos que a construción do centro político, económico e xeográfico da península quixo, e case conseguiu, facer desaparecer os sinais diferenciais das nacións históricas que, elas si, existiron dende hai moitos séculos.
Ter unha lingua propia foi cousa rexeitábel durante longo tempo, e só a xestión desa lingua por organizacións politicamente eficientes foi crebando ese movemento destrutor e facendo desa lingua un instrumento de identidade e aprecio para esas nacións históricas. Non foi o caso de Galicia, que non vai pór a súa identidade na negociación de facto que se fai co centro do estado: non a vai pór, enténdase, como condición básica da súa integración no estado central. Ninguén defendeu, entre as clases burguesas históricas, o prezo simbólico e lingüístico de Galicia. Ninguén precisou desa carta de xogo, desa identidade que cómpre gardar; e cando alguén comeza a pensar niso, veñen o golpe de estado e a guerra civil. A Galicia actual é, en grande parte, o produto desa guerra. O bando vencedor non apreciaba nin a identidade nacional de Galicia nin a súa lingua.
O cambio de goberno autonómico no 2009
A vitoria de Feijóo e o PP nas autonómicas do 2009 pon no goberno de Galicia un PP que non é nin o da boina (rural) nin o do barrete (urbano ilustrado), senón un PP moi urbanizado, máis pequeno burgués ca propiamente burgués, desgaleguizado en moitos dos seus afiliados, votantes e dirixentes. É a emerxencia dun importante sector urbano apoiado nas vellas clases medias (clases históricas, sobre todo do primeiro franquismo) pero propiamente transversal á estrutura social, moi socializado polo franquismo, ben directamente ben a través dos pais e avós. Nesta mentalidade pequenoburguesa, o galego é unha marca rural, ergo, unha marca de atraso. Non son clases ilustradas no senso pleno, non son, dende logo, digamos, sectores humanistas. Ao contrario, carrexan toda a mitoloxía pseudomoderna confrontada co conservacionismo do medio, da lingua e da mesma Galicia como nación ou nacionalidade pero, malia iso, con frecuencia proclámanse conservadores. Que conservan? O novo PP ten moitos destes trazos e perdeu case toda referencia populista, base dos gobernos de Fraga. Tamén o apoio social é máis curto e volátil, e a súa vitoria non foi por votos, que tivo menos ca o bipartito, senón por escanos.
Esta nova dereita non ten en grande estima o galego, non é unha dereita ilustrada e non ten razóns especiais para falar ou loitar por conservar a nosa lingua. E pese a todo, esa xente é precisa para o galego iniciar a recuperación e a afirmación como lingua nacional. Artellar estratexias para lle levar a esta xente conservadora e pouco amiga do galego un certo aprecio á lingua é tarefa non doada mais necesaria.
Se teñen que morrer, que morran
Tres cousas van influír de xeito concluínte na perda crecente das linguas históricas, agás o castelán (que, por certo, deixou de ser lingua para ser un dialecto do español, segundo os magos de quita e pon), do que hoxe é España: a construción da mesma España desde o Reino de Castela e os procesos socioeconómicos unidos a isto, coa prioridade dunha lingua franca, que é o castelán; a actividade política, directa ou indirecta, encamiñada a puxar dese proceso de perda das linguas periféricas e, finalmente, os propios procesos de economía lingüística a carón da interacción comercial e simbólica entre os vellos reinos e rexións.
Todo iso leva á perda do éuscaro, coa súa fase de diglosia ou de lingua rural fronte á lingua urbana, que é o mesmo que lle pasou ao galego (a súa supervivencia estaba unida á supervivencia, tamén, dun sector rural moi amplo, xa case inexistente) e que, só en parte, pasou co catalán, que liga a súa supervivencia non só a clases rurais, senón a clases medias e altas, pola súa propia historia de competencia clara entre burguesías comerciais de seu e alleas, o que converte o catalán en símbolo interclasista fronte ao castelán.
A situación actual das tres linguas, tanto no seu territorio autonómico como noutros territorios da mesma lingua, é de declive a medio e longo prazo, e unha certa e enganosa estabilidade a curto prazo. Só algúns síntomas permiten ser algo máis optimistas: a actividade política autonómica encamiñada a recuperar as linguas, a formación de elites determinantes que usan esas linguas e a vontade dos non falantes de se integraren nesas linguas sen se oporen aos plans ecolóxicos de recuperación. Este último factor pode ser o definitivo nos lugares con peor futuro obxectivo, que son Galicia e Euskadi.
Para que este factor funcione dabondo é preciso un certo pacto sociopolítico de estado, non por forza escrito. En termos políticos, poderíase presentar como un pacto entre o PP, o PSOE e os partidos nacionalistas o autóctonos. De feito, o PSOE non parece oporse á recuperación do idioma nas nacionalidades que loitan por conseguilo. O PP fixo noutros tempos leis de recuperación, cando gobernaba en Galicia. Estas leis de recuperación, que aplicou o bipartito modificando algunhas cousas, han ser verificadas durante un tempo para ser ou non modificadas e axustadas á súa suposta funcionalidade de recuperación. E se isto é así, é probábel que as predicións a medio e curto andar sexan máis optimistas, aínda quedando por avaliar o factor principal, que é o impacto dos medios, as novas tecnoloxías e demais engadidos da nova modernidade, para ver en que medida afectan a esas recuperacións lingüísticas. A presenza dos medios é maiormente en castelán, o mesmo que o conxunto das novas tecnoloxías.
Xa que todo isto semella vivíreno aínda máis como un drama aqueles que deben ceder algo (castelanfalantes) ca aqueloutros que tratan de gañar algo (localfalantes), é importante situar o problema da coexistencia lingüística non só no territorio dos intereses máis obvios, senón no dos intereses a longo prazo, máis necesarios estes para a estabilidade de todos e do estado, máis garantes dun bo futuro simétrico e xusto.
Neste senso, é posíbel falar dunha certa ética lingüística, en liña ecolóxica ou conservadora, que complementaría o traballo político e institucional con vistas á conservación idiomática. Detrás de todo isto está algo máis ca un interese «nacionalista» por afirmar un territorio en todos os seus parámetros: estaría a asunción de que unha lingua é un ben común de primeira orde, e que hai lugares que viron perder as súas linguas, ou que as ven perder día a día, sen que ningunha conciencia ética allea ao problema enuncie ese problema con toda a súa radical razón científica.
Apenas se oen laios pouco solidarios (que pena, pero si se tiene que morir que se muera) ou enunciados de boa vontade sen operatividade ningunha sobre o terreo. Todo isto xera a idea de que non lles importa absolutamente nada que esas linguas desaparezan, e se isto é así, e dende a outra perspectiva, toda agresividade contra ese importante grupo de activistas non ecolóxicos é boa. Pero isto é unha patoloxía relacional que cumpriría superar.
Non contribúe a isto a aparición de pequenos grupos políticos, á dereita lingüística mesmo do Partido Popular nestas cuestións, e que introducen decontino elementos de confrontación no debate social, en xeral pouco fundados, sen a menor consideración para o declive lingüístico, atizando os peores escenarios de futuro. Só o seu problema é o problema.
Pero o problema é común, ou debería selo. Por pór un exemplo: o español ten unha vida longa pero limitada, e todo sinala que non poderá competir co inglés, cando menos nun futuro suficiente. En dúas ou tres xeracións desaparecerá de xeito significativo dos Estados Unidos, como xa pasou co italiano, se as cousas ocorren como é previsíbel. E todo iso mentres as elites latinoamericanas falan inglés cada día máis, cando non spanglish. Isto é o científico e o racional, máis alá dos delirios imperiais dalgún franquista serodio ou de alguén mal informado.
É dicir: sendo doutra magnitude temporal e espacial, o español terá graves problemas, e non é difícil de imaxinar os futuros loitadores pola súa supervivencia atacados de forma implacábel polos mesmos de sempre (si se tiene que morir que se muera). Para entón, o galego, o éuscaro e o catalán terán desaparecido. Todo isto entra no máis probábel se non hai mecanismos de corrección. Pero ha de habelos: outro futuro para as linguas é posíbel.
E posíbel? A verdade é que resulta pouco doado crer en tal cousa ou crer na reversibilidade da capa de ozono ou do cambio climático. Semellan pasos firmes dunha humanidade moi entolecida. Unha clara deformación do pensamento liberal clásico veu conducir a unha xustificación de toda aldraxe desa orde no nome dun neoliberalismo cuxa influencia é notábel. Mesmo ten furado mentes socialdemócratas, cando non libertarias ou algo parecido. Niso consiste o éxito dunha ideoloxía. Os idiomas en declive non son unha excepción a esa lóxica brutal que o xustifica todo no nome dunha liberdade que só existe como instrumento do derrubo da natureza ou das linguas, entre outras nenadas.
No meu caso concreto, como galego, debo comunicar que na miña terra van desaparecendo a paso firme dúas cousas cando menos: as marabillosas costas que lle deron sona e que son lugares que só chaman por ti cando conservan a súa esencia primixenia de beleza e lecer (é rendíbel conservar certas cousas), e o idioma orixinal que deu voz a este pobo e a outros moitos. Para que preocuparse: si se tienen que morir que se mueran.