Malas Linguas II - Trauma e transmisión interxeracional

Conferencia do historiador Antonio Míguez Macho na II xornada de Malas Linguas, organizada pola Deputación da Coruña no que se procura definir o marco histórico no que se comeza a interromper a transmisión interxeracional do galego. Preténdese indagar no xeito violento no que os pobos abandonan a súa lingua e como as xeracións posteriores herdan o trauma vinculado á violencia e á represión lingüística.

Amantes da terra

"Ser galeguista non é máis que ser amante da terra", con estas palabras de Antonio Fraguas comenza o documental "Amantes da Terra"  que repasa a traxectoria do ilustre galguista ao que se lle adica este ano do Día das Letras.
A compañía teatral Queiman e Pousa estreou tamén unha obra de teatro do mesmo título.

A descompensación lingüística

por Xurxo Martínez González en Luzes:

Joan Tardá: ¿Tengo derecho a responder en catalán?

Xuíz Manuel Marchena: No.

Esta secuencia viviuse na sala do Tribunal Supremo que xulga o Procés. Ten un aquel lingüístico que expresa, con rotunda negativa, unha situación de desigualdade idiomática. A pregunta é directa, a resposta é monosilábica.

Doa a Doa: o tesouro da lingua

Doa a Doa foi un programa da TVG que se emitiu entre os anos 2007 e 2010. A idea que o sostiña era a proxección da transmisión oral. En cada capítulo, de 13 minutos de duración, varias persoas relataban ideas ou feitos arredor dun tema. No vídeo que se presenta aquí o tema era "o tesouro da lingua"

Novidades no bUSCatermos

Xa hai máis de 6 anos que se puxo a andar o bUSCatermos, o portal da USC que nos facilita a procura terminolóxica. Mais, se agora volvemos a traelo aquí é porque hai algunhas novidades. A súa apariencia gráfica continúa a ser a mesma, porén despois de introucir algún termo, poden desenvolverse varias capas de información. Especialmente podemos acceder a información específica do termo en distintas linguas. Ademais mellorouse a posibilidade de enviar comentarios ou achegas sobre os termos consultados premendo en no vocablo opina, e agora ofértase a posibilidade de compartir a ficha correspondente á voz coa que esteamos traballando; velaquí o exemplo de desvío padrón.
Quizais o mellor sexa ver este vídeo no que se nos explica todo isto con completa claridade.

Roteiro literario medieval por Santiago

Roteiro Virtual da Lírica Medieval

Farto da machacona enxurada de zudre dos medios de comunicación gabando as excelencias turísticas das procesións relixiosas, por fin unha nova digna de todas as gabanzas e que, esta si, realmente pode aproveitarse tanto didáctica como turísticamente. Presentouse onte no concello de Santiago o Roteiro Virtual da Lírica Medieval, un espazo no que 20 autores e 30 composicións permiten que fagamos un percorrido a través dun fermoso mapa artístico de Santiago elaborado por María Meijide. Tamén se nos ofrece información sobre os trobadores, os textos, así como vídeos dos lugares relacionados cos mesmos.
Este portal é o resultado da colaboración do concello de Santiago para visibilizar parte dunha proposta froito de investigacións de anos do Grupo GRAALL da USC. Presúmese que este portal será ampliado e actualizado. Non estaría mal que a oferta turística e cultural da cidade se completara con este recurso, ofrecendo un roteiro, xa non virutal, pola cidade vella.
Velaquí un exemplo dun proxecto sacado adiante por un concello, que engrandece a lingua galega, e no que no que non ten participación ningunha a erma Rede de Dinamización Lingüística.

Mate-glifos, un libro para recomendar

Ano tras ano observaba con envexa como o profesorado de lingua galega recomendaba lecturas ao alumnado. Eu, non podía facer o mesmo se non era traizoando a miña lingua. Por fin, aínda que mínimamente, como lle corresponde a unha lingua minorizada, podo comenzar a facelo.
Ao contrario do que sucede coa contaminación luminosa, que está apagando as estrelas, a colección de Xerais Básicos Ciencia é a única luz nesta escuridade que afecta á normalización dentro divulgación científica.
Nesa colección vén de publicarse Mate-glifos (Xerais 2019), da autoría dos profesores do Departamento de Matemáticas da Universidade de Vigo Nicanor Alonso e Miguel Mirás. O primeiro deles é o autor doutro libro publicado este ano, A lista de Hilbert (UVigo, 2019), un texto que na súa parte principal podía consultarse na Biblioteca Virtual de Literatura Universal en Galego e que agora publicou a Universidade de Vigo con algunha engádega como os Problemas Clay. Nesta mesma biblioteca virtual atopamos unha tradución da que Nicanor Alonso é co-autor, a do Libro I dos Elmentos de Euclides. Por outra banda Miguel Mirás é un dos partícipes nun texto pensado para a docencia universitaria, Matemáticas á Boloñesa (UVigo, 2014) que tivo que ser ser reestruturado para adaptalo ás novas normas e esixencias, dando lugar a, Un mar de matemáticas (UVigo, 2016). Non é Mate-glifos a única colaboración destes dous autores pois xa se xuntaron para ofrecernos Arenarius, a tradución ao galego da obra de Arquímedes. Estamos, polo tanto, fronte a dous autores experimentados e cun aval no ámbito da escritura sobre o coñecemento matemático máis que certificado. Aínda máis, como demostran todas estas referencias anteriores ambos os dous están interesados e comprometidos coa normalización da lingua, valor que os fai merecedores de todo o noso agarimo.
Pero, que son os mate-glifos? Se como resposta ofrecésemos unha outra pregunta: "que son os petróglifos?", de certo que colleríamos o fío de por onde van as cousas. Un glifo, RAG dixit, é "un signo ou debuxo de carácter simbólico empregado en diferentes sistemas de escritura". Velaí que este libro está adicado á escritura dos algarismos (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 e 0), mais tamén doutros símbolos matemáticos como o punto ou a coma decimais, as parénteses, corchetes ou chaves como glifos de agrupamento,  +, ー, ✕ ou ⋅, ÷ ou a/b, √, a^b, r॥ s (r paralela a s), r丄s (r perpendicular a s), ＞, ＜, =, x como incógnita, as abreviaturas trigonométricas sen, cos e tan, log como abreviatura de logaritmo, ∑, Π,  f ', ∫, ou os números e, π, i.
Quen propuxo toda esta simboloxía?, cando? cales son as razóns da escolla actual? Nicanor Alonso e Miguel Mirás intentan responder a estas cuestións.Teñamos presente que a resposta nunca é inmediata. Todas as ideas que gardan estes glifos escribíronse de distintas maneiras dependendo da época e incluso do autor. Consideremos por exemplo o símbolo da igualdade (=). Escollino porque, segundo a miña experiencia,  o creativo alumnado de secundaria está empeñado en substituílo por frechas (➝). Cada vez que o fan preséntolles a Robert Recorde, quen no 1557 expresou o seu argumento para introducir o símbolo = e que viaña sendo que el non era que de imaxinar dúas cousas máis iguais que dúas paralelas. En Mate-glifos faise referencia a outras escrituras para representar a igualdade tales como Ч (copistas do III e IV), pha, aeq., ae, ...
Aínda hai outra característica deste libro que o fai máis atractivo. Tomando como desculpa os tópicos que vai tratando, introdúcense a modo de pílulas, cuestións de carácter divulgativo. Esta estratexia de elaboración do libro faino moito máis dinámico para o lector que busca algo máis que unha restra de explicacións sistemáticas sobre a escritura matemática. Ao falarnos dos símbolos da división explícase en que consiste a proba do 9 (teño que confesar que é a primeira vez que a vexo nun texto impreso). A carón do sistema de numeración binario detállase un truco de maxia que utiliza este sistema. Os logaritmos van acompañados do problema do coleccionista de cromos: cantos cromos se espera que teña que comprar para completar unha colección de 200? A resposta, que recollo do libro, é de 1176. Noutro capítulo, a raíz da demostración do teorema de Pitágoras coñecida como a cadeira da noiva, preséntasenos un quebracabezas de Henry Dudeney consistente en cortar un triángulo equilátero en 4 pezas de forma que ao volver a xuntalas poidamos formar un cadrado.

Velaquí o triángulo equilátero, recórtao e forma un cadrado

Como regalo final, ofrécesenos un pequeno dicionario etimolóxico dalgúns termos matemáticos e unha táboa (ou glifoteca) con símbolos, ano de aparición e autor.
Non sei que esperades para ler e, xa que logo, recomendar.

O galego, esa lingua imposta

por Carme Adán no Sermos Galiza:

Hai pouco máis dunha década a dereita galega inaugurou a era das “fake news”, que vén sendo unha forma sutil de chamar ás mentiras de toda a vida, coa campaña sobre a “imposición do galego”. A lingua pasou a ser un verdadeiro campo de batalla para desgastar o goberno de coalición. O que se fixo foi potenciar e multiplicar os prexuízos sobre a mesma e propiciar unha involución que dez anos despois podemos comprobar con desacougo nas rúas e na aulas.

Non todos somos iguais

por Clara Iglesias Cortizo, en Tabeirós-Montes:

Este martes pasado, 9 de marzo, presentáronse en rolda de prensa os catro novos volumes da colección “Terra nomeada”. Trátase dunha serie editada pola RAG, en colaboración coa Sociedade Galega de Onomástica, cuxo obxectivo é dar a coñecer á poboación a orixe da nosa toponimia. Xulia Marqués é a autora do volume centrado no concello de Trabada; Xosé Ramón López Boullón, ocupáse de Ames; Paulo Martínez Lema , de Begonte e Rábade; e Fernando Cabeza Quiles, da Estrada.

Matemáticas en galego

por Miguel Anxo Fernán Vello, Sermos Galiza:

Ano 2019. Século XXI. A literatura escrita en galego, pola súa propia calidade e polo esforzo dos seus autores e autoras, é recoñecida en boa parte do mundo. O idioma galego, que é un idioma internacional, pai e nai do portugués, sofre, no seu propio territorio nativo ou nacional un Decreto de Plurilingüísmo (2010), aprobado polo Goberno do Partido Popular na Xunta, que impide que as clases de matemáticas, tanto en primaria como en secundaria, se poidan impartir en galego. ¿Que pretende a dereita etnocida e anticultural galega con esta medida contra o idioma do país, convertido así de facto en lingua de segunda?

Roteiro polo cemiterio de San Francisco (Ourense)

Hai un ano Alfonso Vázquez Monxardín guiaba un roteiro polo cemiterio de San Francisco, situado nas abas do Montealegre. Tratábase dunha das actividades programadas pola Fundación Otero Pedrayo. O vídeo non ten outro mérito que o dun certificado dixital da celebración dese roteiro. Con todo, se un accede a este wikiloc creado polo propio Monxardín, comprobará que o paseo paga a pena.

Powered by Wikiloc

Cun ano de atraso fun dar ata este camposanto. O estado de abandono e descoido é a primeira e a última impresión que levei do percorrido. Unha mágoa enorme que un lugar cheo de memoria galeguista e inzado dun rebumbio de tumbas fermosas, se é que tal adxectivo pode acompañar a tal outro substantivo.
No wikiloc de Monxardín hai información abonda sobre a localización e a descrición das personaxes. Con todo, vou deixar por aquí o percorrido que fixen eu, máis modesto, pero que dá para invitar a calquera a que repita a experiencia. A seguinte lista de fotos pode ser guía para un percorrido polo cemiterio e pode axudar a identificar as tumbas xa que, dentro dese estado de desleixo, non hai ningún tipo de indicación que nos permita facelo se non é confiando na propia pericia.

Monumento aos fusilados na Guerra Civil

Florentino López Cuevillas

Valentín Lamas Carvajal

Ramón Otero Pedrayo

Xosé Ramón Fernández Oxea (Ben-Cho-Shey)

Rodolfo Prada

Xaquín Lorenzo Fernández (Xocas)

Eduardo Blanco Amor

Para finalizar o percorrido, moi preto da entrada, tamén descansa a pobre Asunción,  muller ourensá, asasinada por unha ex-parella súa o venres santo de 1891, que lle disparou ao vela acompañada doutro home. Cada 25 de novembro, na celebración do Día contra a violencia machista, fáiselle unha ofrenda floral.

Lingua e sociedade. Guía didáctica sobre os procesos sociolingüísticos en Moaña

A principios de mes Martín Vázquez e Rubén Moralejo, da Universidade de Vigo, presentaron 
"Lingua e sociedade. Guía didáctica sobre os procesos sociolingüísticos en Moaña"  no que contaron co apoio da Universidade e a Deputación. Os resultados do traballo poden consultarse no portal Lingua e sociedade que permite unha navegación por múltiples camiños.
Remexendo no portal atoparemos referencias sobre a alternancia de códigos, a desgaleguización, a lingua na educación, a normativización da lingua, a minorización, a política lingüística, a normalización,  transmisión interxeracional, as ideoloxías lingüísticas ou a variación lingüística. 
En cada un destes apartados temos textos explicativos, así como vídeos nos que algún veciño relata algunha opinión ou historia que ilustra o tema. Tamén hai varios mapas e gráficos que explican as características da poboación, ben galega, ben moañesa, arredor dalgún tópico sociolingüístico. Por exemplo, o seguinte gráfico revela moi claramente cal é o estarrecedor panorama da lingua nas escolas de Infantil de Primaria no concello de Moaña. Pode alguén, que non sexa un radical inimigo da lingua galega, defender o funesto decreto 79/2010, de exclusión do galego na escola?

Lingua habitual do alumnado de Infantil e Primaria de Moaña

Este outro gráfico recórdanos o do que explica a política lingüística da Xunta, pois é prácticamente igual a este que aparecía no informe Lingua e sociedade en Galicia. Resumo de resultados 1992-2016 (RAG, 2016)

Uso das linguas en Galicia segundo idade

En conclusión, abriuse un novo recurso educativo/informativo/divulgativo no que podemos botar un ollo para enxergar cales son os principais conceptos que se empregan na sociolingüística, así como unha boa serie de datos e recursos para entender mellor o panorama galego en relación coa normalización, comenzando polo feito de que a palabra está prohibida nos cenáculos do poder.

Manifesto a prol da pluralidade lingüística: liberdade, igualdade, democracia

En Pontevedra, xunto a Donostia, Valencia e Barcelona presentouse onte un Manifesto a prol da pluralidade lingüística: liberdade, igualdade, democracia promovido por entidades de todo o Estado. A Mesa pola Normalización Lingüística, Kontseilua (Euskal Herria), Ómnium Cultural, Ciemen e Plataforma per la Llengua (Cataluña), Acción Cultural del País Valencia (País Valenciá), Nogará (Aragón) e Iniciativa pel Asturianu (Asturias)

Unha resposta para tres chaquetas

O pasado 15 de marzo, nun acto patrocinado pola  Irmandade Xurídica Galega no que se lembrou cunha placa a primeira sentenza en galego nos xulgados de Marín,  homenaxeouse aos maxistrados precursores Sandra Piñeiro e Xermán Varela.


O avogado Avelino Ochoa, vestido cunha americana azul, lembrou que a homenaxe demostra que vivimos nun Impaís,

"que nesta especie de mundo ao revés xa non sei se queda ou non, esperanza para o galego, polo menos, neste ámbito da comunidade xurídica"

"O índice de demandas, resolucións e sentenzas escritas en galego é ínfimo e mentres tanto a Lei de Normalización Lingüística vai cumprindo anos"

O maxistrado Xermán Varela Castro, que gastaba unha chaqueta de punto, destacou o alto uso do galego pola cidadanía cando son os funcionarios da xustiza os primeiros en empregalo, pola contra se non o falan tampouco o falan os cidadáns.

"Seguimos sen ter un sistema informático en galego, seguimos sen ter un sistema informático que permita vehiculizar a actividade cotiá no noso idioma. Non unha mera tradución dalgún documento. Seguimos sen un acceso xeralizado, sen unha promoción seria do que foi o gran dicionario xurídico galego e levamos anos repetindo isto, cada vez que nos atopamos, e seguimos sen conseguilo. Pero iso, estas críticas que xa repetimos e levamos moitos anos, hoxe estamos peor. E estamos peor porque escoitamos tambores de uniformidade que nos chegan de fóra e que nos veñen a dicir que queren que tratemos o galego como pouco menos que un "detallito cultural", unha excentricidade folclórica, pero que non sexa empregado, que non sexa requerido, que non sexa valorado no exercicio da Administración."

A maxistrada Sandra Piñeiro Vilas, cunha chaqueta bordada en dourado,  explicou en que consiste o voluntarismo lingüístico que fan algúns na administración de xustiza: trátase de entrar na aplicación infomática, baleirar de contido os documentos íntegramente en castelán, aplicar un tradutor, revisar o resultado do tradutor, e por fin, comenzar a cubrir o formulario en galego.

"A promoción da lingua ten que vir desde os poderes públicos, e a aplicación informática está íntegramente en castelán."

A resposta
Finalizou o acto coa resposta de Valentín García, secretario xeral de política lingüística, quen se viu na obriga de dar resposta ás demandas expostas polos participantes anteriores

"Se algún ámbito dentro da Administración lle foi negado ao galego e ás demais linguas minoritarias, este foi o da xustiza [---,] nunca o galego tivo presenza na xustiza ata os tempos contemporáneos e isto lévanos a pensar que hai algunha causa [...] A administración de xustiza utiliza unha lingua de especialidade, de orixe culta, e que ten que ser precisa. Isto, xunto con outras condicións de orixe administrativa, estrutural como a dependencia da Administración Xeral do Estado. Tamén o débito coa documentación xerada con anterioridade e tamén as responsabilidades da Administración que seguramente temos moito por facer aínda"

Sobre as reclamacións dun programa de tramitación en galego, a contestación entra do absurdo pois ao non facer referencia á tradución do Minervao ao galego está indicando que o goberno non ten previsto tal actuación. Pero o máis disparatado foi a referencia ao Plan Senda, un proxecto de dixitalización da Xunta que nada ten que ver coas demandas feitas.

"Xa saeu aquí o programa informático Minerva que non ten unha tradución ao galego. É un programa que non foi creado en Galicia e que moi próximatemente imos ter reemprazado dentro do programa Senda que xa levará a que todos os expedientes que manexedes nos xulgados estean en formato dixital"

Velaquí como Valentín respondeu ás tres chaquetas, e deixou sen resposta ás persoas que as levaban. Sempre é así.

Día da Poesía con Memoria

A biblioteca do IES Antón Losada (A Estrada) organizou diversas actividades na honra dos poetas que foron vítimas da guerra do 1936 entre as que destacamos a lectura e divulgación destes poemas sobre a represión

O galego é a fórmula. Vídeo do Correlingua 2019 en Secundaria

Vídeo gañador do concurso de vídeo do Correlingua 2019, o galego é a fórmula, na categoría de educación secundaria e bacharelato. As autoras desta proposta son as alumnas e alumnos de 4º da ESO do CPR Concepción Arenal de Ourense.

O asasinato do pensamento

por Iván Arias, na Praza Pública:

Falarmos de morte conduce sempre ao mesmo estado de desacougo, unha terríbel inquietude percorre o corpo enteiro. Mais esta aflición non se torna aparente ao reflectirmos na morte dunha lingua, ou no asasinato -termo que acae mellor. Porén, a meirande parte da poboación non ousa condenar políticas destrutivas contra o pensamento mesmo. Pois non divagando, as linguas sustentan os nosos xuízos e meditacións.

A Mesa denuncia a "imposición" do galego

Campaña da Mesa pola Normalización denunciando a imposición do galego

Abril. Ma marquesiña...

Vídeo do mes de abril ca campaña da ANL da Universidade de Vigo, "Na Universidade… onde queiras, pero coa lingua”