A lingua do outro como acto de xustiza

por Sandra Mª Piñeiro Vilas, presidenta da Audiencia Provincial de Lugo, en La Voz de Galicia:

O pasado luns, 17 de novembro de 2025, Carmen Eiró tomou posesión como fiscala superior de Galicia. Podería ter sido un acto institucional máis, se non fose porque o fiscal xeral do Estado, Álvaro García Ortiz, nado en Salamanca, decidiu pronunciar parte do seu discurso en galego. Non o fixo por obriga nin por xesto folclórico: fíxoo por respecto. Cada vez que o poder fala a lingua do outro, está facendo xustiza.

No século XIII, o monarca Afonso X, nado en Toledo e rei de Castela e León, escribía as Cantigas de Santa María en galego-portugués, a lingua que entón era habitual na lírica culta peninsular. Fixo algo decisivo ao recoñecer que a diversidade lingüística non é unha ameaza, senón un patrimonio común.

Sete séculos máis tarde, o 18 de agosto de 1936, Federico García Lorca, foi asasinado entre Víznar e Alfacar , nun crime que aínda agarda xustiza, por comunista, homosexual e masón. Un ano antes, en 1935, Lorca regaláranos os Seis poemas galegos, editados por Eduardo Blanco Amor e impresos pola editorial Nós de Ánxel Casal na rúa do Vilar de Santiago. O corpo de Casal foi atopado nun foxo da estrada da parroquia de Cacheiras o 19 de agosto de 1936. As balas que os mataron quixeron silenciar tamén as linguas que eles encarnaban. Mais as linguas non morren: agardan. Agardan nos cancioneiros medievais, nas bibliotecas do exilio, nas voces que as seguen usando sen necesidade aparente, só por coherencia íntima. Cada vez que un poder público escolle falar galego, esas voces regresan.

Cando García Ortiz empregou o galego nun acto oficial en Galicia, non nos fixo un favor. Limitouse a recoñecer que a lingua non é propiedade, é hospitalidade, que a xustiza non pode ser monolingüe e o dereito debe caber na boca de todas as persoas ás que pretende servir. A mesma idea que percorre a traxectoria de Afonso X e de Lorca: a lingua do outro como ponte, non como fronteira.

A lección que nos deixan rei, poeta e fiscal é sinxela e profunda: a lingua non se impón, convídase. Afonso X convidou ao galego-portugués á mesa do poder. Lorca convidou ao galego a entrar no canon universal. García Ortiz convidouno agora á sala de togas, á liturxia civil da xustiza. En todos os casos hai un mesmo xesto de coraxe: recoñecer que o outro existe e importa. Nun tempo no que as identidades se usan demasiadas veces como muros, estes xestos fanse revolucionarios. Abren fendas. Demostran que a verdadeira universalidade non consiste en borrar diferenzas, senón en habitalas con respecto.

Por iso, cando escoitamos galego na boca de quen non o herdou, escoitamos a posibilidade dun futuro compartido. Ata que ese día chegue, cada vez que un castelán fala galego con respecto, cada vez que un andaluz o escribe, cada vez que un salmantino di «xustiza» na nosa lingua, avanzamos un chisco máis cara ese país no que a lingua será a casa de todos.