Entrevista a Daniel Chapela

A dimisión de Daniel Chapela, coordinador da Comisión de Cultura do PP, foi unha das máis importantes noticias deste mes de novembro. Recollemos aquí a entrevista que lle fan na canle Noticias Dispersas na que critica a política lingüística do seu partido. Entre outras cousas destaca que no IES no que el estudou, o IES Johan Carballeira de Bueu, cuns 1000 alumnos, non hai hoxe en día ningún alumno que fale en galego. Por estas, e outras razóns, avoga por derrogar do decreto 79/2010 de prohibición do galego no ensino.

• Daniel Chapela, ex-coordinador de Cultura do PP da Galiza: "O PP non ten vontade de chegar a un pacto pola lingua" (19/11/2024) Nós Diario
• Dimite o coordinador de Cultura do PPdeG, Daniel Chapela, pola "incompetencia" do conselleiro coa lingua (19/11/2024) Praza Pública 

A palabra e o pacto

 

por Bieito Lobeira no Nós Diario:

Atawallpa foi o derradeiro rei inca, da orgullosa estirpe dos Hanan Qusqu. Foi capturado polas tropas invasoras castelás a través dun engano e, xa recluído, confiou na palabra de Francisco Pizarro para recobrar a súa liberdade. Tratábase de pagar con ouro e prata a súa liberación, e así fixo. Confiou neles. Xa antes obrigárano a falar español no canto do seu idioma quechua, seguindo o manual da conquista. Descoñezo, por certo, se utilizarían o grande argumento de que falar quechua era imposición, e que porén o castelán era lingua de liberdade. Mais o certo é que o inca cumpriu a súa parte e pagou a extorsión. Fiouse deles. E ese foi o erro: non se decatar de con quen estaba a pactar. Porque quedaron co seu ouro e despois matárono. Ese foi o valor da súa palabra.

Só falta a lingua galega

 

Hai un ano o Diario Nós estaba entregando os colecionables da serie coordinada por Héitor Picallo, "30 castelos e torres para construír un reino". Alí atoparemos 30 pedras para cimentar a nosa historia. Actuando en sentido completamente contrario, a Deputación de Pontevedra, dirixida por membros do PP, fan a promoción do Castelo de Soutomaior actuando a un tempo contra a lingua de noso. O lema da campaña é moi acaído, "Sólo faltas tú". Efectivamente só falta a lingua galega.

Mudar de rumbo

 

por Marta Dacosta en Nós Diario:

Na aula de primeiro da ESO, 12 anos, lemos o artigo do pasado outubro que analizaba os datos de uso do noso idioma. Xusto na súa franxa de idade. Poucos len fluidamente. E o español aparécelles na boca a moitos cando teñen que ler unha cifra ou unha sigla. Algún deles é galego falante. Mais só unha moza di manterse sempre na lingua, mesmo no patio do instituto, onde a omnipresenza do español convérteos en bilingües sen alternativa.

  

Voulles preguntando sobre os seus usos lingüísticos e comprobo que cando falan cos avós o uso da lingua aumenta, porque os seus avós seguen a falar galego, mentres que os seus pais xa non o usan na casa ou con eles e elas. Falo cos protagonistas dos datos e reflexionamos sobre o que din as estatísticas. Ás veces pregúntolles se, cando eles e elas sexan avós, falarán en galego cos seus netos. E non, non se ven a si mesmos falando en galego no futuro.

 

E que podemos facer? Responden ao seu xeito e veñen coincidir con outra rapazada que os antecedeu nas aulas, naquel 2019 que constataba que unha porcentaxe significativa xa non era quen de se desenvolver en galego. Que propoñen, neste caso, o alumnado de 2º da ESO, de 13 anos? No que mais coinciden é en que deberían recibir máis aulas en galego, até hai quen propón que sexa esa a lingua do centro. Tamén coinciden na necesidade de que haxa máis actividades en galego –cine, música, videoxogos–. Especificamente algúns sinalan a idoneidade de ler en galego. Outro punto de coincidencia: que os pais lles falen en galego aos fillos e que a propia mocidade use o galego na casa e tamén noutros ámbitos, facéndose responsábel da presenza do idioma. En menor medida propuxeron tamén: que a sinaléctica nas rúas e en internet estea en galego, responder en galego con quen nos fala esta lingua ou maior presencia do galego nos medios de comunicación e entre persoas famosas que poidan servir de referentes. Estas propostas poderían ser parte da nova carta de navegación para o galego. Mudemos de rumbo.

A lingua como síntoma

por Felipe Gago en Galiciaé

Estes días a lingua está no centro de todas as conversas de café. Algúns senten ese delicioso pracer da derrota que tanto nos ensinaron, outros botan a culpa a quen lla botarían xa aínda que non houbera dato ningún, os menos especulan coas solucións. E eu penso que a lingua é tan só un síntoma de algo máis grande

 

"Esa moitedume de luciñas representa o pobo, que nunca nos traicionou, a enerxía coleitiva, que nunca perece, i en fín, a espranza celta, que nunca se cansa. Representa o que nós fomos, o que nós somos e o que nós seremos sempre, sempre, sempre". Castelao

 

O inglés primeiro, o galego postremeiro

 Galicia sitúase líder de España en inglés e no nivel alto do mundo, tal e como o corrobora o estudo máis amplo a nivel internacional que cada ano realiza Education First (EF)

Estes datos referendan as distintas accións da Consellería de Educación, Ciencia, Universidades e FP para a aprendizaxe de inglés enmarcadas na Estratexia galega de linguas estranxeiras como é a rede de centros plurilingües,

Esta é a ampulosa declaración da Xunta. Cal é a realidade?

En primeiro lugar, Education First é unha empresa de educación de linguas enfocada na realización de viaxes. A enquisa que realiza é un mecanismo de mercadotecnia evidente. A propia empresa avisa que 

A poboación examina neste índice elixiu examinarse por sí mesma, polo que non se garantiza que sexa representativa. As probas só as realizaron persoas que queren profundizar no coñecemento do inglés.

Isto que significa? Que deste estudo non podemos tirar ningún tipo de conclusión. Non hai ningunha garantía estatística de que os datos obtidos por este estudo indiquen, por exemplo, que mellorara a comptencia en inglés na poboación galega. Ademais, nas notas emitidas por Education First, non se dá ningún tipo de información sobre o tamaño da mostra galega nin da española. En defintiva, non hai ningún dato que nos garanta que o estudo é aplicable á realidade galega. 

Alén do ránking por comunidades do que recolle medallas a nota de prensa da Xunta, o único que se relaciona no infome emitido por Education First é a evolución da puntuación que utilizan entre os anos 2015-2024 en España (ver gráfico máis abaixo). Chama a atención que precisamente do que se gaba a Consellaría de Educación é onde os datos son peores. A evolución do índice no período indicado daqueles que teñen entre 18 e 20 anos foi caendo substancialmente. A media sobe, sobre todo grazas aos maiores de 31 anos, isto é, a aqueles que eventualmente melloran o seu inglés grazas a cursos non regrados como os que ofrece Education First. Todo moi sospeitoso.En todo caso, a única conclusión que poderiamos sacar destes datos, se é que se poidera sacar algún, é que o ensino regrado do inglés está sendo un fracaso.

A gran pregunta que debe contestar a Consellaría é: e o galego que? O recente estudo do IGE demostra un fracaso completo e absoluto especialmente no ensino da nosa lingua. Neste caso a Consellaría de Educación non se apurou a facer un acto de contrición. Non comentou absolutamente nada. A conclusión é que o ensino do galego non ten nada que ver con eles. Eu non lles vou quitar a razón. É ben certo que as competencias lingüísticas na nosa lingua hai que adquirilas a pesar das trabas que pon a Xunta de Galicia. Velaí que o lema máis acaído para explicar a política lingüística é o que encabeza o título desta entrada: "o inglés primeiro, o galego postremeiro"

A lingua que nos fai ser

 editorial do Nós Diario asinado por Xoán Costa:

Así é o título da publicación que se vai distribuír con Nós Diario o próximo día 16. Un título que concibe o galego como esencia, como existencia. Díxoo Castelao: “Se aínda somos galegos é por obra e gracia do idioma” e díxoo Carvalho Calero en certeira aseveración que sitúa a lingua como o primeiro e fundamental dos elementos identificadores da nosa identidade: “Galiza existe desde que existe o galego”.

 

Máis alá do ensino

 por Luís Álvarez Pousa en Tempos Dixital:

Ningunha sorpresa. Agás nos discursos cerimoniais, que amparan desde hai anos as supostas bondades do imposible bilingüismo harmónico ou cordial, tódolos indicadores sinalan que o galego está máis ameazado ca nunca. Confrontando as estatísticas de antes e de agora do IGE, cabe pensar en que, de non remedialo a tempo, se faga inevitable a súa entrada en vía morta.

 

Desleixo co galego

por Alberte Mera, Editorial no Diario Nós:

 

Após os datos do Instituto Galego (IGE) que certifican a maior perda de galegofalantes da historia da Galiza, o conselleiro de Cultura e Lingua informou onte dos orzamentos do seu departamento para o ano 2025. O proxecto de contas do Executivo que preside Alfonso Rueda certifica que as partidas para normalización lingüística serán de 11,96 millóns o ano que vén. As mozas e os mozos que non teñen o galego como primeira lingua minguaron desde 2008 en 133,3%, segundo os datos do IGE. Pola contra, naquel ano, 2008, o orzamento da Xunta da Galiza para normalización lingüística eran de 23,6 millóns de euros, case o dobre do que se dedicará para o ano que vén, e tendo en conta os efectos da inflación entre 2008 e o momento actual, aquela cifra do Goberno galego do PSdeG e do BNG equivalería a uns 31,4 millóns de hoxe. Iso si, o Executivo galego destinará no exercicio que vén o triple de cartos a aulas de relixión que á lingua. Así que nun día como o deste 31 de outubro, de Samaín, ás portas de Todos os Santos e Defuntos, cómpre reivindicar o pobo como coidador do idioma e cultura propias, mais tamén a non defunción do galego, do idioma e do pobo. A lingua precisa recursos, coidado e políticas de promoción. Implíquense, levanten os vetos ao galego no ensino e doten de recursos a normalización lingüística. É de dereito.

A verdade incómoda sobre o galego

 

por Xesús Veiga no Galicia Confidencial:

O estudo da institución estatística oficial da Administración galega certifica a existencia dunha verdade incómoda: entre os anos 2003 e 2023 rexistrase unha dinámica lingüística desfavorábel ao galego nos segmentos poboacionais de menor idade e nos núcleos territoriais de maior densidade urbana. Constatase, pois, a consolidación dunha dualidade significativa: non hai correspondencia entre a Galiza mais conectada aos novos procesos de comunicación e produción e as porcentaxes de utilización do galego como ferramenta habitual das relacións sociais.

 

Que é a imposición lingüística?

 

por Gonzalo Constenla, en Nós Diario:

Nas últimas semanas, por causa do denominado Pacto polo Galego proposto polo Goberno da Galiza aos grupos da oposición parlamentar, voltouse a escoitar o argumento da imposición lingüística. A linguaxe política costuma afastarse, e mesmo diverxer, da verdade das cousas. Porén, nun tema basilar como é o da nosa lingua parecería que se deberían empregar os termos cun mínimo de rigor e propriedade.

15 anos, 13 liñas, 4 parágrafos, 0 propostas

9 parágrafos, iso é o que ocupa a resposta de Valentín García, Secretario Xeral da Lingua, nun artigo publicado no Nós Diario explicando os 15 anos de política lingüística do PP despois do bipartito. 

Valentín destaca un obxectivo que, segundo el, guiou a política lingüística neste período, "conseguir que o galego se introducira nos novos e mutantes escenarios que xurdían". Desbota, polo tanto, asentar e reforzar os logros obtidos ata o momento. Non lle importa a realidade lingüística. Aposta con construír castelos no ar. Contra a crúa realidade receita unha fantasía lingüística. 

O centro do artigo está adicado a explicar os proxectos desenvolvidos pola Xunta nestes 15 anos no ámbito da normalización lingüística. Son só 4 parágrafos curtos, apenas 13 liñas. Que nos conta aí? Destaca 4 proxectos. En primeiro lugar fai referencia á Rede de Dinamización Lingüística, un ente que naceu pechando 15 servizos de normalización doutros tantos concellos e que morreu incluso antes de nacer. O seu maior logro foi pasear aos Bolechas, que acabaron convertidos nuns zombies de photocall. Nin dan medo, nin serven para outra cousa que para retratarse co secretario xeral a cambio duns 400.000 € anuais. 

O segundo gran proxecto que destaca deste período foi o Portal de Teleformación da Lingua Galega. Así, Valentín García pasa como unha apisoadora por enriba de todo o conflito dos CELGA, cursos que nun principio eran impartidos por persoal contradado. A CTNL fixera unha proposta no 2012 para regularizar a situación deste profesorado. A SXPL non fixo caso e nos anos seguintes rebentou un conflito laboral que durou varios anos e que desbaldiu anos de traballo, experiencia e coñecementos. A CTNL cualificou a actuación da Xunta como un "desmantelamento económico, técnico, e humano".  Nunha ampulosa, esaxerada e mentireira linguaxe afirma Valentín que o sistema de teleformación serviu para "incorporar á comunidade galegofalante as máis de 115.000 persoas foráneas chegadas nos últimos cinco anos". Nun panfleto propagandístico do 2018 a SXPL fachandeaba de que se matricularan nalgún curso 2.285 persoas (11.425 en 5 anos). Se comparamos esta ultima cifra coa de 115.000, ponse de manifesto que a mentira é considerable, dun 1000%. Xa temos unha medida da súa falta de vergoña.

O terceiro punto destacable da política lingüística destes tres quinquenios é o de dar apoio aos que usan a lingua galega no ámbito creativo (escrita, música, investigación, espectáculo). Hai que ter moito papo para afirmar isto despois dunha campaña soterrada contra a edición en galego e o incumprimento sistemático da lei do libro. Cómpre lembrar análises como as de M. Bragado en A lei zombie do libro. Un informe do CCG do ano 2015 daba conta da crise e devalo do teatro galego a partir do 2009; as artes escénicas galegas están en estado de coma. En canto á investigación en Galicia, só podemos destacar novas que aparecen cada pouco da falta de apoio da Administración Galega. De que nos está a falar Valentín? Pois dos Bolechas, outra vez,  e das presentacións de libriños de interese reducido. Por exemplo, cando estou escribindo isto acaba de presentar un libro dunha concelleira do PP da Golada. Non é casualidade, sempre é así.

O cuarto e derradeiro aspecto que menciona é o Proxecto Nós. Se fose hai uns anos falaríanos do Plan de dinamización do galego no tecido económico. Que foi del? Teño a completa seguridade de que ninguén sabe o que é, nin o que foi por dúas razóns. Porque non foi nada, agás propaganda que comezaba e remataba nas propias oficinas da SXPL, e porque daquilo non se obtivo nada. Alguén sabe que foi do portelo único para o galego? Alguén sabe das medidas para mellorar a hostelería vía o galego na internet? Quizais se lle quitamos a plabra "galego" e a substituímos por "castelán", quizais si. Alguén veu algunha vez o decálogo da Xunta sobre as vantaxes do galego na empresa? Máis aínda, todos puidemos comprobar como unha e outra vez, conselleiros e presidente da Xunta renegaban do galego diante de reunións con empresarios. Todo iso, e moito máis, aparecía nese plan pantasma, tan pantasma que nin a Valentín lle acordou citalo neste lacónico artigo pois resulta que isto é todo. Xa sei que este "todo" se reduce a "nada". Este é o mellor resumo da política lingüística dos 15 últimos anos. Non o digo eu, volvo a citar o artigo:

Aínda que podería seguir indefinidamente expoñendo consecucións da política lingüística dos últimos 15 anos, considero, porén, que cómpre aludir a que esta non constitúe só unha cuestión de proxectos e medios. Quero dicir que, para que ela teña éxito, debe lograr a implicación dunha cidadanía que estea disposta a participar do proxecto

Exactamente da mesma maneira eu podería seguir indefinidamente expoñendo os fracasos da política lingüística dos últimos 15 anos. Aínda máis, podería argumentar como cada un deles foi mil veces máis lesivo para a normalización que ficar fitando a punta do nariz. Porén eu non lle vou botar a culpa á cidadanía galega pois sei que os que brandiron as armas asasinas son aqueles que pousaron as súas nádegas nas cadeiras reservadas aos membros do goberno da Xunta. 

As últimas liñas do artigo adícanse a negar os resultados postos en evidiencia polo IGE. A mensaxe é que o panorama sociolingüístico galego está tan ben que os defectos apuntados na enquisa do IGE deben estar mal. Se o IGE nos dá uns datos, Valentín inventará outros para tranquilizar a súa conciencia de liquidador da lingua galega. 

Dito máis directamente: "Negamos a realidade que nos pon diante o IGE. Non fixemos outra cousa que prohibir o galego, reducilo, desprezalo, manter prexuízos vellos e crear outros novos e continuaremos así. A isto é ao que chamamos cordialidade lingüística de todo o que fique fóra deste marco diremos que rompe o consenso"

O Debate: Que supuxeron estes 15 anos de políticas lingüísticas da Xunta da Galiza para o galego?

 

por Marcos Maceira, en Nós diario: 

Que a situación do galego é grave e que se poden e deben tomar medidas para revertela, non o dicimos só A Mesa ou Queremos Galego. Após a mobilización social e as denuncias destes colectivos polo incumprimento continuado da Carta Europea das Linguas Rexionais e Minorizadas, tanto a ONU en 2019 como Consello de Europa en 2015, 2019 e 2024, publicaron informes contundentes sen que a Xunta modificase nada. O Secretariado da Carta Europea das Linguas do Consello de Europa recibiu á Mesa en varias ocasións. O Conselleiro de Cultura e Lingua nin contestou ás dúas solicitudes de reunión feitas pola principal entidade social de defensa da lingua.

 Esta semana vimos de novo como exerce o PP a obriga legal de promover o uso e coñecemento do galego (art. 5 do Estatuto): eliminando o requisito de coñecemento para o funcionariado interino. Amplía así a modificación da Lei da Función Pública en 2009 que suprimía que unha das probas de oposición fose en galego e rebaixaba a mérito o requisito de coñecemento en sectores como a saúde.

No ensino non se contentaron con suprimir as liñas en galego existentes até 2009 e ratificadas polo TSXG, ou estabelecer unha porcentaxe máxima de docencia en galego, prohibilo nalgunhas materias ou eliminalo practicamente na educación infantil. Foron máis alá. A introdución de Edixgal conseguiu limitar máis a oferta (da propia Xunta) de materiais didácticos en galego nas materias onde non está vetado. A mesma sorte corre a nosa lingua na FP.

O acceso das crianzas a contidos audiovisuais está restrinxida ao 0,9% da oferta sen que a TVG sirva para corrixilo: hoxe emite menos contido infantil que cando comezou a Iniciativa Xabarín. Esta práctica de expulsar o galego é a habitual. Véxase a súa exclusión dos programas informáticos da propia Xunta como Minerva Nox na xustiza ou algúns dos empregados no Sergas. 
Isto explica o veto imposto ao noso idioma nas actividades comerciais: atención, información, documentación, sinaléctica, rotulación ou locucións. O PP avalouno en 2017 rexeitando a Iniciativa Lexislativa Popular para garantir os dereitos lingüísticos no ámbito socioeconómico, impulsada pola Mesa. O galego non ten permiso para acceder a certos espazos. 
A historia debe ser rectificada, dicía Carvalho Calero. É posíbel mudar o rumbo do galego se estabeleceren todos os mecanismos para térmolo en todo e para todo.
Queremos Galego fixo públicos tres puntos mínimos baseados na vixencia dos obxectivos do Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega aprobado por unanimidade e única garantía para cumprir as obrigas da Carta Europea das Linguas. Partindo destes obxectivos cómpre estabelecer un calendario acordado entre Xunta, Estado, entidades locais e entidades sociais para aplicación e actualización nesta lexislatura de todas as medidas, cos recursos necesarios (humanos, técnicos, económicos...) e coas avaliacións necesarias. Este ten que ser o punto de partida para mudar o rumbo no ensino, administración, servizos públicos, actividades comerciais e económicas, a cultura e o lecer. 

 

por Valentín García, en Nós Diario: 

En 2021, saíu A lingua en 2050, un libro no que 25 persoas reflexionamos sobre o futuro do galego, entre elas eu, que, mentres escribía as primeiras liñas daquel texto, axiña me decatei da dificultade de predicir o futuro hoxe, cando os cambios aos que asiste a nosa sociedade se producen a velocidade de vertixe e cunha contundencia tan inapelable que confunde. 
Nesta ocasión, pídeseme que aborde a política lingüística gobernamental dos últimos 15 anos, unha análise que só é posible esbozar a partir desa premisa: os tres últimos lustros consistiron en teimar en conseguir que o galego se introducira nos novos e mutantes escenarios que xurdían, porque dese "estar no mundo hoxe" vai depender o seu futuro. 
Esa foi a meta da Rede de Dinamización Lingüística, creada en 2010 para coordinar as actuacións de promoción social entre as máis de 247 entidades asociadas. 
Idéntico obxectivo tivo o esforzo técnico e económico que se fixo no campo da autoaprendizaxe en liña, ben visible no Portal de Teleformación da Lingua Galega. No seu deseño, fíxose énfase en incorporar á comunidade galegofalante as máis de 115.000 persoas foráneas chegadas nos últimos cinco anos.

Dar apoio ao nutrido número de persoas que apostan pola lingua de noso como ferramenta da súa creatividade (escrita, música, investigación, espectáculo etc.) foi outra angueira egrexia. 
E, igualmente, convén mencionar o Proxecto Nós, iniciativa principiada en 2021 cos propósitos de garantir os dereitos lingüísticos no mundo dixital e de contribuír á dixitalización en galego do ecosistema empresarial. 
Aínda que podería seguir indefinidamente expoñendo consecucións da política lingüística dos últimos 15 anos, considero, porén, que cómpre aludir a que esta non constitúe só unha cuestión de proxectos e medios. Quero dicir que, para que ela teña éxito, debe lograr a implicación dunha cidadanía que estea disposta a participar do proxecto a través da súa actividade cotiá (familiar, empresarial, social), especialmente a que vive en contornas urbanas. Este é un reto que só é posible a través dunha acción cordial e integradora que, ao mesmo tempo que funciona, non provoque conflitos. Polo mesmo motivo, foi a Consellería de Cultura, Lingua e Xuventude a que lanzou unha proposta de Pacto pola lingua que permita renovar o Plan xeral da lingua galega e consensuar as directrices da política lingüística futura.

As políticas lingüísticas destes tres lustros, baixo a premisa indicada, alcanzaron un número abundante de logros. Pode servir de mostra que o galego sexa: a lingua oficial de España distinta do castelán máis empregada e co índice máis alto de coñecemento de lectoescritura; o idioma maioritario entre as persoas nadas en Galicia e a lingua de comunicación cotiá de 7 de cada 10 persoas residentes en Galicia. 

Aínda que persisten problemas vellos e xorden outros novos, convén coincidirmos en que a lingua que foi o código de expresión das persoas que habitaron Galicia durante os mil últimos anos está en condicións de seguilo a ser durante os mil anos futuros grazas ao consenso e á cordialidade.

Kúta galego sempre

 por Bieito Lobeira en Nós Diario:

Hai nada, en 2022, co falecemento de Cristina Calderón aos seus 93 anos, morría tamén a última falante de háusi kúta, lingua do que no seu tempo foi un pobo orgulloso nas illas do sul do continente americano. Xa non hai ninguén con quen falar, ninguén que poida pronunciar séskin para se referir ao corazón, ou híxa para nomear o mar. Tampouco quen articule correctamente a expresión intraducíbel "mamihlapinatapai", que só nese idioma único no mundo viña significando, nun único termo, ese curioso momento en que dúas persoas se ollan e as dúas queren comezar algo, mais ningunha se atreve dar o primeiro paso. Así de lindo. Pois iso tamén morreu. Coa desaparición do háusi kúta gañou o supremacismo uniformista imperial e perdeu a humanidade.