por Xosé-Henrique Costas, en ProLingua:
Pasou na punta dos pés a aprobación do RD 798/2025 (BOE nº 232 de 26/9/2025) de creación do Consejo de las lenguas oficiales (CLO) e mais a Oficina para las lenguas oficiales (OLO), organismos que veñen subsituír os inoperantes Consejo de las Lenguas Oficiales en la Administración General del Estado e a Oficina para las Lenguas Oficiales en la Administración General del Estado, constituídos formalmente xa en 2008.
Antía Fernández Paulos, do IES Castro Alobre (Vilagarcía de Arousa) foi a gañadora da edición 2025 de Explícoche Matemáticas 2.0. Fíxoo con este short no que nos explica como aproximar $\pi$ mediante un experimento no que intervén o azar.
O segundo premio recibírono Adrián Arnoso Bermúdez, Manuel Díaz Sánchez, Saúl López Souto, alumnos do IES Isaac Díaz Pardo (Sada) cun audiovisual animado no que tratan o problema do carteiro chino
por Antón Baamonde, no xornal El Diario:
1. É evidente que os naturais do país están abandonando a língua propia. É de supoñer que ese descenso terá un límite que virá definido pola porcentaxe de galegos que usarán o idioma non como un legado senón como unha opción consciente. En torno a que cifra se deterá o proceso de substitución? É unha pregunta especulativa, pero pertinente. Carlos Casares pensaba que andaría na contorna do 20%. Obviamente esa porcentaxe, por hipótese, estaría formada especialmente por xente de clase media-alta. Xente que non ten que dar explicacións.
2. Unha política lingüística (e cultural, por extensión) tería como obxectivo evitar que o punto de inflexión sexa tan baixo que, de feito, o uso social do galego pase a ser pouco menos que inexistente. Neste momento a súa indefensión é case absoluta.
3. A lexitimidade e credibilidade dunha política lingüística derivará da súa capacidade de acometer con certo éxito o punto anterior. Así, a pregunta central é: que accións concretas pode poñer en obra para alcanzar esa meta?
4. Parte da resposta ten que ver con cambiar a percepción social do idioma. Galicia é unha sociedade urbana. Ese é, ademais, o ámbito no que se crean e destrúen as percepcións e valores compartidos dentro de interaccións máis amplas, especialmente co universo de medios e redes sociais. Pero as relacións cara a cara, o ámbito laboral, etcétera, seguirán tendo moito peso aínda no escenario máis distópico.
Por iso, ligar o idioma á sociabilidade, idiosincrasia e cultura urbanas é central. Se o galego non forma parte das interaccións no escenario urbano pasará a converterse nunha especie de gaélico. E urbano quere dicir formar parte dunha constelación de futuro. Non un símbolo de pasado. Non debe despistar, paréceme, o fenómeno da nova apreciación da música tradicional que é síntoma precisamente de que xa quedou catalogado como “pasado prescrito” e, por tanto, recuperable para a modernidade, precisamente por que xa non abre feridas íntimas.
5. De feito, a identidade tradicional galega, fose o que fose, está desaparecendo a marchas forzadas. Que novos lazos sociais emerxen? Cales poden operar que podan canalizar a continuidade do idioma como nexo común dos galegos polo menos ata certo punto? Nexo, tamén, entre os que non o falan, pero o estiman.
Forma parte do cambio de escenario o feito de que, ao parecer, unha parte importante das novas xeracións non se sinten interpeladas polos prexuízos e descrédito que o seu uso –idioma de pobres e paisanos/as- tiña ata hai nada na conciencia xeral galega.
6. Algúns ámbitos nos que podería intentarse un programa de acción:
Hai barrios en Galicia nos que viven ducias de miles de galegos. Tal vez son a manifestación máis precisa da identidade galega contemporánea. Os Castros, Coia, Fontiñas: son referencias existenciais de grande forza. É unha dimensión desatendida. Que estratexias poden seguirse nese plano? Que experiencias piloto poderían implementarse? Que exemplos noutros países a tomar en consideración? A iniciativa aquítaménsefalagalego mostra que, con vontade e imaxinación, hai posibilidades.
O deporte pode constituír un tipo de vínculo social 'galego-friendly' (precisamente por expresar lóxicas de identificación colectiva). O Celta ou o Obradoiro son un exemplo.
Na cultura galega os autores literarios xa case non xogan un papel como referencia. A música, no entanto, vive un momento de expansión, con moitos grupos e unha masa de público considerable. Ten un papel especial. O cine tamén perdeu fol pero aínda conserva un certo poder de irradiación. Formatos como series en streaming non tópicas serían benvidas.
Alta cultura: existe unha tendencia ao popularismo choqueiro que tende a ignorar a tradición galega de alta cultura que é, no entanto, moi consistente, dende a trovadoresca ata Marcial del Adalid ou Álvaro Cunqueiro. TVG é, en parte, responsable desa maneira de depreciación. Hai que recuperar a súa visibilidade pero tamén o valor das obras culturais máis sofisticadas. O público culto galego debe ter os seus propios circuitos. Algo similar podería dicirse da produción universitaria e dos profesionais altamente calificados.
As redes sociais, naturalmente. De Tik Tok a Whatsapp, Facebook, Linkedin, X ou Instagram forman parte fundamental non só da conversa social, senón da construción do imaxinario colectivo. Medios de comunicación e unha cultura de masas urbana propia son ámbitos fundamentais para o idioma por ese motivo. O mercado galego é pequeno, así que non é fácil atopar fórmulas rendibles axeitadas. O castelán e o inglés, enormes mercados lingúísticos, teñen un enorme poder fagocitador.
Os decididamente ricos, que, por razóns misteriosas, adoitan funcionar como exemplos e modelos de estilo de vida, xunto con outros símbolos de éxito social, chegará un momento no que consideren de prestancia o uso do galego? Ata o momento a opción do galego foi característica de clases medias cultas, máis ben que con diñeiro, e os ricos do país case nunca foron cultos. Non parece probable que isto vaia cambiar, pero os empresarios individuais, as cámaras de comercio e as organizacións empresariais tal vez se decidan algún día... quen sabe?
Por suposto, está o factor de identidade política. O actual Goberno galego tende a deixar que o galego desapareza por inanición. Esa é a súa vontade e a súa política efectiva. Consciente e intencionada, aínda que procure desdebuxar esa intención. Ninguén pode facer coma que non o ve: sería hipócrita e falaz. Ademais, en sociedades cada vez máis polarizadas o galego pode ser arrastrado a un espazo de maior confrontación do que xa é o caso. O panorama político español está radicalizando as posicións ultra conservadoras dos que queren construír unha España homoxénea: e non cabe dúbida de que poder non lles falta e ganas de arrinconar os idiomas non casteláns tampouco. Terán éxito ou xenerarán un efecto boomerang?
Polo lado positivo, pode notarse un cambio no clima social. Entre o cambio climático, a conciencia cada vez máis clara de que aquí non se vive mal; a percepción, cada vez máis poderosa, de que as nosas cidades, ainda que moi mellorables, son vivibles e dimensionadas. O feito, no mesmo sentido, de que a xente viaxou e comparou e nin tan mal: os prezos imposibles de Madrid e outras cidades, a baixa calidade de vida nas grandes urbes e, tamén, unha certa constatación do potencial local. Todo conflúe para que comece a darse un neto sentido de valoración de Galicia.
Antes a clase media ben estante quería universalmente marchar fóra, a triunfar e mandar polo mundo adiante: hoxe escoítase moito o do ben 'que se está aquí!'. Ninguén sabe que pode significar iso no político, no lingüístico e cultural. Talvez nada. Pero, en todo caso, hai que saber ler ese xiro na atmosfera.
En todo caso, reitero, o obxectivo sería evitar que o punto de inflexión sexa tan baixo que o uso social do galego pase a ser pouco menos que inexistente. Trátase de evitar que, no futuro, o galego non sexa, literalmente, un símbolo, e non un idioma vivo e funcional na nosa comunidade humana.
Os alumnos do IES Josep Sureda i Blanes (Palma de Mallorca) montaron esta campaña para que os seus profesores non cambien de lingua, pois detectan que a súa competencia en catalán é inferior á de compañeiros que teñen un contacto continuado coa lingua. En definitiva, non queren verse excluídos.
Eu este ano imparto 4º da ESO. Miremos a lingua na que están os materiais que se lle ofrece á comunidade educativa neste curso. Non comentaremos nada das materias de Lingua Galega, Lingua Castelá e Francés pois os materais están nas respectivas linguas. O primeiro caso curioso é que unha das 5 editoriais que teñen contidos de Inglés, ten algunhas cuestións en castelán (e ningunha en galego).
Hai 3 materias que, dependendo da editorial, ofrecen os contidos en cadansúa lingua. Filosofía, Relixión e Expresión Artística aparecen en galego na editorial Edebé e en castelán en Planeta nas dúas primeiras e en Netex a última das tres.
Hai 3 materias que teñen recursos exclusivamente en galego: Bioloxía e Xeoloxía, Economía e Xeografía e Historia. Serán outras 3 as que teñan recursos só en castelán? De ser así aínda se podería tirar da bandeira do "equilibrio lingüístico" co que se promocionara ata a náusea o funesto decreto 79/2010, o de redución e exclusión do galego no ensino non universitario? Pois non.
No Edixgal encontramos as seguintes materias con contido exclusivamente en castelán: Cultura Clásica, Educación Física, Física e Química, Latín, Música, Dixitalización, Matemáticas A, Matemáticas B, Tecnoloxía e "Formación y Orientación Personal y Profesional"(sic), neste último caso, incluso o nome da materia aparece así escrito, supoño que será ese o seu nome oficial para a Consellaría de educación. Non sei se as contáchedes. Son 10 en castelán, fronte as 3 en galego. Non hai máis que explicar.
Para entendermos o proceso que se desenvolve dende hai case dous anos no Consello de Ministros de Asuntos Xerais da UE a respecto da oficialidade do galego, catalán e euskera nas institucións europeas, cómpre entendermos o réxime lingüístico operante na UE e o xeito no que se integrou no 1986 nas Comunidades Europeas (precedentes da UE actual) o Estado español.
A celebración do Día de Galicia convida a unha reflexión que sobrevoe os atafegos, inquedanzas e controversias conxunturais. Estamos no Ano Castelao, conmemorando o seu 75 cabodano, e na data de hoxe non podemos menos que lembrar o seu discurso “Alba de Gloria”, pronunciado en Buenos Aires o 25 de xullo de 1948 ante unha escolleita representación da diáspora galega, en que se daban a man a colectividade de emigrantes que fuxiran da fame, e a enxurrada de exiliados que fuxían da represión, Castelao o primeiro. Catro anos antes, o rianxeiro presentara na mesma cidade a súa obra Sempre en Galiza, testemuño e testamento do autor e da súa enteira xeración, a das Irmandades da Fala e a revista Nós.
Que tempos vivimos, nos que unha traballadora pode ser increpada por empregar a súa lingua no seu propio país. O caso do dolmen de Dombate, en Cabana de Bergantiños, é máis unha mostra do longo camiño que aínda nos queda por percorrer para garantirmos uns dereitos lingüísticos básicos que a Xunta da Galiza non parece interesada en nos brindar. Seica aquilo do "bilingüismo harmónico", que noutrora foi a política estrela de Núñez Feixoo e que hoxe o seu sucesor aínda segue a replicar, consiste na práctica en falar en galego "na intimidade" –que diría Aznar–, onde non molestes a ninguén, e cando esteas exposto ao público botes man de "la lengua común", como porfían en nos vender o castelán os españolistas. Aínda que esteas na túa terra e no teu posto de traballo, e aínda que o obxectivo das institucións sexa dar a coñecer o noso patrimonio na nosa lingua propia.
No informe de resultados sobre hábitos de Lectura e Compra de Libros en Galicia 2024, encargado pola Consellaría de Lingua e Xuventude, o que merece parabéns, destacan dous datos. O primeiro: a poboación galega lectora, a partir dos 14 anos, é de 69,5%, unha porcentaxe elevada, superior a 65,3% do ano anterior, nos niveis da media española; sendo superior a de mulleres (76,2%) ca de homes (63,3%) e a da provincia de Ourense coa de maior proporción de lectorado. O segundo: a poboación lectora habitual en galego é de 11,8%, inferior á do ano anterior (12,4%); sendo a porcentaxe de homes (13,3%) superior á de mulleres (10,7%); como a da poboación lectora entre 25 e 34 anos a máis galeguista (15,30%), xunto coa maior de 65 anos (13,6%); destacando a provincia de Pontevedra sobre as restantes pola cifra de lectorado habitual en galego (17,1%).
En 2024, Alberte Facal realizou 367 enquisas sociolingüísticas nos 18 concellos galegófonos do Eo-Navia para analizar alí a situación do noso idioma. Hai poucos días presentou os resultados nun congreso internacional en Ovedo.
Dende que saíron á luz os datos do Instituto Galego de Estatística (IGE) referentes ao uso do galego armouse grande alboroto, coma se estivésemos ás portas do Armagedón, ese campo de batalla que se anuncia na Apocalipse, onde poderiamos desaparecer como estirpe diferenciada.
Son moitas as ocasións en que a dereita e os sectores máis reaccionarios se apropiaron de palabras connotadas positivamente para exercer o control ou para falsear a realidade. Ao famoso caso da proclamación dunha inxusta “liberdade” que pouco ten a ver co verdadeiro significado de “libre”, podiamos acrecentar o do “plurilingüismo” que o PP utilizou para reducir a presenza do galego, especialmente no ensino. Porque a diversidade lingüística só pode ser unha realidade facendo que as linguas minorizadas, as realmente discriminadas, teñan un apoio importante por parte das administracións. Non é que o digamos nós, nin o nacionalismo galego, nin a Sociolingüística xeral, nin a Academia e universidades. É que é unha evidencia constatada por autoridades europeas que denunciaron as restricións do uso do galego na docencia.
Este texto podería entrar no exame de Lingua Galega e Literatura das PAU. Reúne todos os requisitos, tamén os non explicitados: fala sobre lingua e está escrito por un home.
Información a persoas usuarias e consumidoras, produtos bancarios, xoguetes, maquinaria, condución, navegación... son algúns dos sectores nos que a lexislación europea impón dentro dos Estados o uso de linguas oficiais que tamén o sexan da propia Unión. Isto faise directamente nos Regulamentos ou, para a transposición á lexislación interna, a través das Directivas. Nestes e noutros sectores, en Galiza o galego non está garantido de principio por non ser ao mesmo tempo oficial no Estado español e na UE. No entanto, si está asegurado o español. Se o galego é presuntamente oficial en Galiza como o pode non ser na Unión Europea que regula e determina, tamén no uso da lingua, tantos aspectos da nosa vida?
por Xosé Manuel Sarille no Nós Diario:
O xornal ABC titulaba, neste mes de maio de 2025, que Núñez Feijó, expresidente da Xunta de Galicia e actual líder do PP, “intenta frear o sprint final de Sánchez para impoñer o catalán na UE”. Afonso Rueda valorou máis tarde que o gasto en lingua é un malgasto, deslizando a insinuación de que en calquera circunstancia. Valentín García, secretario de política lingüística de Galicia, coroou a escornada afirmando nunha declaración desprezábel que converter o galego en lingua oficial da UE é unha imposición.
