O meu Manuel María

por María Xesús Nogueira, en EL Progreso:

SON DÍAS estes de falar de Manuel María nos centros de ensino de Galicia. A súa obra lese, recítase, cántase, interprétase... A celebración da súa palabra polas nenas e os nenos habíalle gustar a quen escribiu tantas páxinas pensando neles. Talvez sexa esa, senón a mellor homenaxe, a máis natural que se lle poida render a unha figura recoñecida pola banda das letras: lela. Seguramente foi o colexio o lugar onde moitas persoas construímos o noso Manuel María particular. O que cimenta a memoria. O que queda. O que subxace a aqueloutro Manuel María que, anos despois, leriamos na vida adulta, estudariamos e mesmo acabariamos explicando na aula. Hai palabras que, lidas, escoitadas e aprendidas, deixan pegadas indelébeis das que, se cadra, tardamos en decatarnos.
O meu Manuel María non é o dunha nena que recitou os seus poemas no parvulario nin tampouco os leu nunha escola unitaria dos setenta, onde aos libros da exigua biblioteca eran Rueda de espejos ou Lecturas infantiles de España y América. Non é o de ‘Terra Chá’, nin o de ‘O carro’ nin o dos Documentos personaes. O meu primeiro Manuel María é o das Aventuras e desventuras dunha espiña de toxo chamada Berenguela, que aparecera en 1979 nos Cadernos da Escola Dramática Galega. A peza foi representada polo grupo de teatro dun colexio rural novo do trinque -O Foxo, no concello da Estrada- a comezos dos anos oitenta. Eu facía de Espiña de Toxo, prendida polas autoridades -o Garda, o Xuíz, o Alcalde, o Cura e o Carceleiro- por se me acusar de mancar unha folla de carballo, por non ir á misa e por non pagar impostos: por «desvergoñada! Anarquista! Dexenerada! Separatista!». Facía desa Espiña de Toxo, finalmente axudada polo Espírito do Monte, que consegue sacarme da cadea e conducirme até un monte remoto: «Alí terás por compañeiras as nubes que pasan, os animais ceibes, os aires puros e vagamundos. Alí serás libre». Tales eran os fíos dunha peza cuxos verdadeiros valores, daquela apenas intuídos, entendín anos despois.Miro atrás e véxome caracterizada de Espiña de toxo, cun sombreiro de palla tapizado de pólas de arbusto, e véxonos, sobre todo, a unha rapazada que por vez primeira estabamos a facer teatro e a representalo, máis alá do salón de actos do colexio, nos teleclubs das parroquias dos arredores, pois O Foxo era, como dixen, un colexio rural. Quen impulsaba aquela tropa miúda era un mestre acabado de retornar a Galicia chamado David Otero. Como moitos docentes do momento, e como moitas persoas implicadas en asociacións culturais, estaba a anoar un tecido fundamental pra a restauración da cultura nos primeiros anos da democracia. Da importancia deste traballo a miúdo esquecido, e non do Día das Letras Galegas, era do que hoxe quería eu falar nestas liñas.