Xentilicios galegos

A Área de Normalización Lingüística (ANL) da Universidade de Vigo acaba de publicar un libriño sobre xentilicios elaborado por Xosé-Henrique Costas (aproveito a ocasión para agradecerlle o envío dun exemplar). O seu título é Xentilicios de Galicia e dos outros territorios de lingua galega. O esencial deste libro pódese consultar nesta publicación que a ANL subiu á rede.

Xentilicios para normalizar
Este  traballo ten un especial interese normalizador, xa que carecíamos dun manual de referencia sobre este campo. Xosé-Henrique coméntao nas primeiras liñas do prólogo:

Este libriño naceu dun cabreo prolongado no tempo. Cabreo por constatarmos como a diario na prensa de Galicia (en castelán) se deformaban e inventaban xentilicios sen criterio ningún

Velaí que son os xornais, que publican en castelán, os que de facto e sen criterio filolóxico ningún, estaban establecendo os nomes dos habitantes das localidades galegas co cal se produciu unha profunda barbarización dos xentilicios (uso o termo nas dúas acepcións que contempla o dicionario da RAG: como castelanización e como o feito de facer barbaridades, neste caso na lingua).
Estudando este tópico podemos comprobar como nos últimos tempos se volveron a dar pasos atrás. Hai uns anos, no libro de estilo de La voz de Galicia establecíase o seguinte:

 usaranse os xentilicios galegos en informacións en galego e os equivalentes casteláns, cando existan, nos textos en castelán [...] Naqueles casos nos que non haxa unha forma castelá, deberá empregarse a galega (Los arteixáns irán a la huelga,...)

Resulta realmente rechamante ese condicional, cando existan, referidos aos xentilicios galegos en castelán (!). Que significado ten. A pouco que un se empeñe, pode castelanizar os topónimos galegos que lle pete. Por que non *arteijanos? Cal é o criterio? A política deste xornal apostou por non ser directamente belicosa coa lexislación, polo que, respectando a Lei de Normalización Lingüística, hai un tempo que  emprega os topónimos orixinais e propios. Pola contra, hai unha tendencia á invisibilización do galego. Pensemo que isto é o que fai o xornal que máis euros recibe da Xunta, entre outras razóns, por realizar a súa actividade informativa orientada á normalización da lingua e a defensa da súa cultura.
Quizais se entenda como promoción da lingua a exclusións dos xentilicios galegos e a súa deturpación con formas acastrapadas. Pero isto terá que respondelo a Xunta.
No canto de avanzar cos anos, a cousa empeora. Agora a cousa ten esta pinta, un tanto estarrecedora:

En textos en castellano, los gentilicios de topónimos gallegos se usarán en su forma castellana, cuando exista [...], con la excepción de ourensano. Cuando no la haya, se empleará una perífrasis del tipo de «de As Neves». Excepcionalmente, se usarán las formas gallegas, como arteixán, fisterrán...

A orde está clara: primeiro a deturpación, en segundo lugar a perífrase. A forma galega mellor non usala. E este proceso repítese en todas as páxinas do xornal, todos os días, e cunha distribución considerable. Outro tanto podemos dicir de El Faro de Vigo ou El Correo Gallego, ....Acotío todas estas publicacións contribúen a estragar a lingua galega mediante a difusión de xentilicios inventados sen ningún tipo de soporte científico.Iso si, neste caso hai unha excepción, *ourensano. Seguindo este criterio, os habitantes de Outeiro de Rei terían que chamarse *outeranos (ou *outerinos), mais se seguimos o ditame dos Libros de Estilo, deberíamos enfrentarnos a *oteriense ou a chafalladas polo estilo.
Pouca xenerosidade cómpre na lectura da Lei de Normalización Lingüística para estender aos xentilicios o ditado de que a única forma a forma galega dos topónimos é a galega. Os xornalistas xa non teñen agora disculpa. Ao publicarse este manual, non deberían ter dúbida de cal é o xentilicio máis acaído a cada concello galego.

Os xentilicios das miñas comarcas
Como repasar todoso os xentilicios é unha lata, fun dereito a aqueles que me son máis próximos. Collín as comarcas do Barbanza, Tabeirós e Deza. Supoño que a todo o mundo lle interesará ter un coñecemento fundamentado dos topónimos da súa contorna.
Nesta relación que segue cursiva indica inventos recentes (tanto das defendidas polo autor como doutras achegas). O asterisco indica que non é forma recomendable, pero que se engade pola súa implantación ou por descoñecerse outra alternativa.

Boiro: *o/a boirense  - boirés/boiresa (Esta forma pretendidamente culta xa está sobradamente popularizada, non cabe proposta nova non sendo unha minoritaria forma popular boirés/boiresa
recollida en Catoira e que nós preferimos.)
Pobra do Caramiñal, A: *o/a pobrense
Rianxo: rianxeiro/rianxeira
Ribeira (Sta.Uxía): ribeirán/ribeirá

Cerdedo: cerdedés/cerdedesa -o/a *cerdedense
Estrada, A: *o/a estradense - estradés/estradesa (Estradense está totalmente interiorizado, sobre todo a partir do nome do equipo de fúbol local e de varias empresas, pero a formación correcta sería estratense ou, se se quere a forma non excelsa e máis popular: estradés, estradesa)
[ Eu engado o nome dunha coñecida empresa de autobuses: La Estradense, ou dunha cooperativa de queixos El labrador estradense. Como se ve, ningunha con vocación galeguista. Aínda que, por outra banda, tamén temos o Museo do Pobo Estradense.]
Forcarei: forcareiés/forcareiesa (Rexeitemos o esperpento de forcaricense que tanto repite a prensa, pois non hai ningún lugar chamado *Forcariz)

Agolada: agoladés/agoladesa - o/a aqualatense (Desbótese o agolense que ás veces lemos na prensa, por invento falido: porque o topónimo actual non é “Agola” e o étimo é AQUALATA.)
Dozón: castrexo/castrexa (O de castrexo vénlle polo topónimo “Castro de Dozón”)
Lalín: *o/a lalinense - lalinés/lalinesa
Rodeiro: rodeirao/rodeirá - cambote/cambota (En referencia ao val de Camba)
Silleda: *o/a silledense
Vila de Cruces: carbiao/carbiá ( Carbia era a antiga capital deste concello e carbiao era o seu xentilicio. Cando a capital pasou para As Cruces (Vila de Cruces) alguén inventou o xentilicio
tan formalmente castelán de cruceño, inaceptable en galego. Propomos a forma histórica carbiao ou a creación de formas xentílicas como crucés, crucense, etc.)