por Xoán Carlos Garrido Couceiro, en Terra e Tempo:
Acaba de rematar a exposición de fotografías de Virxilio Vieitez no Museo de Pontevedra. Cando facía a súa obra este creador nunca se imaxinou que fose exposta nun museo. Moito menos que tivera a repercusión que a levou a viaxar polo mundo e ser recoñecida polos profesionais da fotografía, polos historiadores da arte, críticos e especialistas que souberon apreciar o seu traballo.
Pero sobre todo os protagonistas das súas instantáneas xamais se lles ocorrería que fosen colgados en Madrid, Barcelona, Amsterdam e Nova York. E iso, esa falla de recoñecemento en vida que facía que os seus veciños non se sentiran intimidados pola cámara, que dialogaran con ela, que se relaxaran e foran eles mesmos diante da mirada amiga, é seguramente un ingrediente fundamental no éxito destes retratos. Compre lembrar que a maior parte destes son “posados”, hai vontade de ser visto e reproducido, mesmo se preparan para a ocasión e, aínda así, foi capaz de atrapar a naturalidade.
Virxilio achéganos nos seus negativos moita máis realidade que a que está no cadro. E non polo feito de que decidira saír do estudo, de prescindir do atrezzo e tirar as fotos na rúa. Sobre todom no enfoque de Virxilio, o que máis destacan son as ausencias. E iso que son fotos deliberadamente buscadas para subliñar os elementos que a intención do autor ou do receptor destas encargas pretendía. Sábese que Virxilio non buscaba o “marco incomparábel” nin as ruínas que fixeran contrastar as figuras que se pretendían destacar. De feito, Virxilio simplemente deixaba que a realidade se lle puxera diante da camara. Para el isto non era máis que un traballo, atendía unha demanda dos seus clientes. Só que quería que fose un traballo ben feito, que non fose unha chafallada, e que amosase dignidade alí onde houbese que meter o obxectivo por obrigas profesionais. E é así retrata tanta ausencia. Na exposición de Pontevedra había unha sala especial para expresar a unha destas, a da emigración. Subliñamos as fotos dos nenos e dos vellos que debían amosarse cos agasallos que lle chegaban dos emigrados. Mais neses e nos demais cadros fomos quen de atopar máis ausencias significativas.
Virxilio habitaba preto dun dos espazos máis fotografados do mundo, a rapa das bestas de Sabucedo. Aínda hoxe topamos alí todos anos con Cristóbal Hara e outros moitos dos mellores fotógrafos internacionais. Hai espazos paisaxísticos singulares e xoias do noso patrimonio como o Mosteiro de Acibeiro a 10 quilómetros da súa casa. Mais non serán nestes escenarios nos que se plasme a súa obra. Un un lugar emblemático que atraía a súa atención para inmortalizar ás mozas de Terra de Montes, sobre todo cando chegou a cor, foi a Gasolineira de Lamas. Mesmo unha das súas fotos máis significativas tiña como protagonista unha radio. Dorotea do Cará aparece sentada a súa beira, amosando unha expresión que cada quen poderá interpretar segundo as súas expectativas e ideas preconcibidas. Supoño que o seu parente terá a proba de que o agasallo froito do éxito na emigración chegou a bo porto e logrou compensar a Dorotea pola súa marcha ao aliviar a súa soidade. Mais outros apreciamos amargura nesta mistura de tradición e modernidade. Mesmo, quizais haxa quen bote man de esquematismos e vexa un signo de colonización cando precisamente na mirada do autóctono o que é excepcional non é o que forma parte do seu entorno habitual e que resulta singular para os de fóra pode ser habitual para nós.
Até que punto se abusou da categoría de colonialismo para aforrar profundar na complexidade?. Logo houbo que pagar caro o desuso dese concepto ao ser desprestixiado por quen o empregou alegremente mentres lle conviña para despois pasar ao seguinte que se puxera de moda. Certo que podemos atopar poses tipo James Dean e Marilyn Monroe nos “modelos” destas fotografías. Os peiteados eran semellantes aos que aparecían no cine, os nenos xogaban con avións e os “haiga” abundan. Eses coches que recibiron o nome da expresión do que quería mercar un vehículo para ostentar: “Déame el mas grande/mejor/rápido que haiga”. E o impresionante chale de indiano de Soutelo que servía de fondo buscado a varios dos seus retratos. Por certo, este non é obra de emigrantes, senón dun que quedando na Terra quixo facer unha obra que superase ás dos que viñan das américas.
Mais unha ollada simplificadora da obra de Virxilio pode levar a caer na cegueira para apreixar a realidade que el nos amosou, a realidade que nós somos. Podería mesmo empregar o título do libro de Albert Memmi, sen ler dito libro, e despachar esta obra como o retrato dun colonizado. Mais estaría incorrendo nun paradoxo, sería un xeito colonizado de despachar a quen simplemente se limitou a representar a mirada do nativo. Como se no canto de fotografar indios deixáramos que eles colleran a cámara. Virxilio reflicte unha visión limpa que nos axuda a autocomprendérmonos mellor. A saber máis de nós propios, de entrar na fenda aberta polo xeito en que nos achegamos ao universo desde o noso peculiar recanto.
Agora que volve a poñerse de moda o pensamento decolonial, para sorpresa dos compañeiros máis vellos da aula Castelao, que hai 30 anos tiñan traído a Pontevedra a algunha das figuras que outros veñen de descubrir agora. Consideramos que desta volta o concepto de colonización debe vir para quedarse. Non podemos permitir outra vez a súa banalización e o seu desleixo teórico. Claro que hai que ler a Enrique Dussel (ou ver en youtube) como xa daquela o teríamos que ter feito. Pero non vaiamos a cometer o erro de deixármonos colonizar polo pensamento decolonial. Porque como o propio Dussel recoñeceu cando estivo aquí, nas semanas de filosofía, na Galiza levamos tempo pensando por nós propios desde esa perspectiva decolonial e Castelao é un dos autores máis lúcidos nese sentido e quizais algún día será tamén recoñecido internacionalmente como lle aconteceu Virxilio.
Temos que pensar a nosa propia realidade. Para comprendela debemos botar man do pensamento universal e aplicar as categorías que nos poñan a altura do momento. Agora ben, non ocultemos os toxos que rodean á gasolineira que tentamos empregar como elemento que nos sitúe na actualidade, non desenfoquemos a paisaxe cotiá sobre a que temos que traballar. A crúa realidade non é máis que relación, proceso, estratexia, contradición, tensión, confronto... e iso é o que o pensamento ten que ser quen de atrapar.Quizais unha visita a obra de Virxilio nos sorprenda até que punto unha imaxe (sen filtros ideoloxistas) vale máis que mil pensamentos baleiros e abstractos. E que se el foi quen de reflectir a realidade en movemento cunha cámara que precisamente ten como función fixala quieta; a filosofía, unha filosofía decolonial, unha filosofía cos pés na terra, ten que estar aberta á propia situación desde a que pensamos. Cal foi o éxito de Virxilio a hora de reflectir coa súa cámara o seu mundo... ? pois seguramente o fundamental foi asumirse como parte dese mundo que retrataba.
Ningún comentario:
Publicar un comentario