Unha rede para tecer o futuro

por Henrique Monteagudo, en El País, defendendo a postura do Consello da Cultura de Galicia de integrarse na Rede de Dinamización Lingüística. Deixo por aquí as reflexións de Monteagudo, non porque concorde con elas, nin con moitas outras que pego neste blogue e que van etiquetadas como Opinión, senón como unha aportación máis para o debate encol da Rede e da lingua na sociedade en xeral.

Para a miña idea, a diagnose máis atinada dos efectos da marxinación do galego sobre os destinos do noso país continúa sendo a que expuxo Ramón Piñeiro no memorable A linguaxe e as linguas. Segundo el, a discriminación social por diferenciación lingüística expresa o esgazamento da sociedade galega: dunha banda, as elites que, renunciando á personalidade propia e abandonándose á asimilación imitativa da allea, dimiten da súa tarefa de liderar a sociedade; doutra banda, un pobo descabezado que asume pasivamente a súa inferioridade. En definitiva, un país internamente desarticulado, eivado pola desvalorización de si, impotente para recoñecer e explotar as súas capacidades.

A partir desa diagnose, Piñeiro define o sentido histórico da normalización lingüística: reivindicar o que é de noso -identidade e intereses partillados-, para restaurar a dignidade do pobo, afortalar a solidariedade interna e cohesionar a sociedade arredor dun proxecto común. Todo iso é o que se avariou coa campaña contra o galego. O que se perdeu polo camiño non foron horas de ensino en galego, medidas para fomentalo, investimentos na súa promoción (que non é pouco). O que se perdeu foi dignidade pública, cohesión social, enerxía colectiva. Un proxecto de país. Recuperalo vai custar ferro e fariña.

- Rede de Dinamización Lingüística. Coas devanditas cavilacións na mente saín eu da xuntanza de constitución da Rede de Dinamización Lingüística, recentemente posta a andar pola Xunta. Esta iniciativa responde a unha aspiración longamente sentida: un organismo de coordinación e impulso dos servizos lingüísticos que se viñeron establecendo nas administracións locais, nomeadamente concellos e deputacións. Gabinetes que deron vida, cor e alento á promoción do galego nun ámbito crucial pola súa proximidade á cidadanía, proximidade que propicia o contacto directo e a interacción participativa con asociacións, empresas, medios de comunicación...

A consolidación deses servizos de normalización e a creación dun corpo de técnicos especializados foi moitas veces cuestionada, incluso desde sectores comprometidos co idioma. Houbo quen entendeu o seu traballo como tarefa rutineira de tradución ao galego ou corrección idiomática de formularios, actas, bandos ou discursos oficiais, ou de formación lingüística do funcionariado e asesoramento ás institucións, colectivos e empresas. Se así fose, con ser ese labor groso en volume e non desprezable en relevancia, tería pouco sentido crear gabinetes estables. Pero as tarefas da normalización van máis alá: trátase de fomentar o uso do galego na vida da localidade, desde o cultural, deportivo ou recreativo ata o comercial. De certo, isto esixe vontade política dos gobernos e transversalidade nas actuacións: a promoción do idioma debe ser obxectivo incardinado no conxunto das políticas locais (comezando, pero non rematando, coa imaxe corporativa), asociado a unha mellora do estilo na comunicación e na relación coa cidadanía, e que implique diversidade de axentes técnicos, institucionais e sociais. Pero tamén require persoal especializado, na formación e nas funcións (ao que, por certo, as universidades contribuíron ben pouco).

- Política lingüística local. A verdade é que a política lingüística local veu sendo produto da boa vontade dunha presada de gobernos municipais (pioneiros foron Redondela, Fene, A Estrada ou Compostela), do voluntarismo dun reducido sector do funcionariado (a Asociación de Funcionarios pola Normalización Lingüística) e da entrega dunhas ducias de especialistas, asociados na Coordinadora de Traballadores/as pola Normalización Lingüística (Cotenol). A modiño e malia altibaixos, esta acción foi tomando corpo, coa implicación tímida e variable dalgúns concellos maiores, como Vigo ou Pontevedra, e un par de deputacións (a de Ourense e a da Coruña nos últimos anos). Ata o de agora, a Xunta practicamente se limitaba a dotar periódicas convocatorias de subvención, mal concibidas e peor xestionadas. O Goberno non acababa de asumir as fundamentais obrigas de coordinación que a lei lle atribúe.

Nese contexto, a Cotenol presentou e o Consello da Cultura Galega asumiu, xa van alá 15 anos, a proposta de creación dun organismo de tipo Consorcio para a Normalización Lingüística, que englobase aos distintos servizos. Tal iniciativa estivo a punto de materializarse durante o Goberno de coalición PSdeG / BNG, pero, coma tantas outras neses anos, finalmente quedou fanada, aínda non sabemos o porqué. Agora, coa Rede de Dinamización, aquela vella aspiración faise realidade.

- O futuro está aí. Faise realidade? Dicía antes que á saída da xuntanza de constitución da Rede, nos meus miolos remexían as cavilacións de Piñeiro sobre a subordinación do idioma como expresión visible da radical escisión da nosa sociedade. Así foi: naquel acto había representación de case 90 concellos, o que non é cantidade desprezable, pero faltaba a representación dos principais concellos urbanos, da Coruña a Ourense, de Vigo a Lugo. Tamén faltaba a representación de practicamente todos os concellos gobernados pola esquerda e o nacionalismo, con escasas excepcións (sinalo Teo e Muros, pero podía haber algún máis). Dupla escisión: a Galicia urbana desenténdese da Rede de Dinamización, a oposición política outro tanto. Así, non hai xeito de normalizar.

Claro que a principal responsabilidade lle corresponde á Xunta, á que hai que reclamar unha rectificación de fondo e un esforzo serio para integrar tanto a Galicia urbana canto a oposición no proxecto. O BNG e o PSdeG teñen razón así nas críticas xerais á Xunta coma na denuncia das carencias da Rede -principalmente, a falla de financiamento e a indefinición de compromisos. Pero cometerían un erro estratéxico se pechasen a porta a todo acordo neste eido. Se o PP se empeña en utilizar o galego como ferramenta na lideira partidista, é a oposición quen se ten que encargar de reivindicalo como un activo de futuro para todos/as. Sería unha mostra de miopía política manter os concellos e deputacións gobernados por BNG e PSdG á marxe dunha iniciativa deste alcance, cos serios reparos que se lle poidan pór e todas as imprescindibles melloras que precisa. Certo que a súa posta en marcha coincide coa suspensión de convocatorias de subvención aos servizos municipais de normalización lingüística que terá onerosas consecuencias. Pero hai que demostrar a capacidade de ollar por riba da conxuntura. Alá, nalgún lugar que hoxe non sabemos onde cae pero con certeza un día aparecerá, agarda o futuro. Esquecermos iso sería o mellor agasallo que podiamos facer a quen se empeña en negárnolo.