O galego e o neno burbulla

por Francisco B. González Tenreiro, no Galicia Hoxe:

Corría o ano 2004 e eu andaba polas illas británicas atopando a miña vocación. Alí foi que considerei a posibilidade de facer a licenciatura de tradución na Universidade de Granada mais para iso tiña que aprender un segundo idioma, a escoller entre o francés, o alemán, o italiano ou o portugués. Tiña dous meses para preparar os exames de acceso ao segundo ciclo e a opción máis razoábel pareceume o portugués. Con todo, semellaba irreal que en dous meses puidese acadar o nivel suficiente para entrar no terceiro ano dunha carreira universitaria que versaba, precisamente, sobre a tradución lingüística.

Nada máis lonxe da realidade. Ao cabo dos devanditos dous meses acudín a Granada e no exame oral – e para a miña sorpresa – o profesor interrompeu a proba tras unha única pregunta por entender que fóra suficiente demostración do meu "profundo" coñecemento da lingua portuguesa: "Se nota que llevas muchos años estudiando portugués", sentenciou o examinador, de orixe andaluz. Eu, que sempre pequei dunha excesiva inxenuidade á hora de revelar publicamente as miñas carencias, contesteille que non fóra tal e que só transcorreran dous meses desde que abrira o meu primeiro libro en portugués, porén a súa similitude co galego...

O profesor arrincou un sorriso burlón e abortou o meu comentario antes de que o puidese rematar: "Los gallegos siempre estáis con eso, pero estáis muy equivocados. El gallego se diferencia del portugués tanto o incluso más que el castellano". Se non fose polo meu autodidactismo non tería argumentos cos que contrariar ao catedrático granadino. Afortunadamente, non foi así e nunca lamentei, desde un punto de vista puramente académico, ter rematado estudando tradución en Inglaterra en lugar de Granada.

Semellante barbaridade dita por un profesor de lingua portuguesa fíxome reflexionar, xa non sobre o descoñecemento que se ten do portugués no Estado español – comparativamente con outras linguas de pobos máis remotos e con menos falantes, como o italiano – senón o que era aínda máis grave; o descoñecemento que temos nós, os galegos, da nosa lingua e do seu florecemento, a través do que universalmente se coñece como portugués, en Europa, América, África e Asia.

Resulte lamentábel o veto ao idioma luso tanto na educación regulada como nos medios de comunicación. Á vista da proximidade xeográfica, cultural e, incluso, histórica, poucos poden pensar que a conxuntura é casual e non responde a razóns de índole política. Eu, polo menos, non lle atopo máis explicación que a existencia dun "bloqueo" histórico enxeñado polos gobernos de Madrid e, seica tamén, de Lisboa, coa conivencia contemporánea do semi-goberno de Compostela, para facer do galego unha especie de neno-burbulla impermeábel ao contaxio dos países lusófonos ao tempo que se lle inxectan coágulos de castelanismos.

No mundo da tradución atopamos casos rocambolescos que veñen a demostrar, ademais, que o proceso de normalización lingüística non está nin moito menos finalizado, como pretenden algúns. Como, se non, é posíbel atopar tantos tradutores galegos de inglés, italiano ou francés que non falan a lingua propia do país entrementres aparecen en Galiza máis e máis tradutores de orixe italiana, inglesa ou portuguesa que falan un galego fluído como se fose a cousa máis normal do mundo (que o é ou, polo menos, debería selo)?

Igualmente, non deixa de ser curioso que só unha ínfima porcentaxe da xente que quere aprender unha segunda lingua estranxeira, alén do inglés, se decida polo portugués, e case sempre baixo unha influencia ideolóxica. A maioría escolle outras linguas – "por afinidade", din! – como o francés ou o italiano, quizais seguindo a inercia da escola regulada, e hainos máis atrevidos que sen razón aparente achan que o alemán ou o ruso son linguas de máis pedigree que a lingua de Saramago. Só un prexuízo político-educativo pode explicar que un tradutor que queira enriquecer o seu repertorio profesional non aproveite, en primeiro lugar, as ferramentas lingüísticas coas que conta por condición natural e, feito isto, vaia por outras linguas que requiran un esforzo maior na súa aprendizaxe. É como se un rapaz de idade imberbe pretendese beber o seu primeiro grolo e, en vez de tomarse un viño ou unha cervexa, arremetese contra unha botella de oruxo. Xa di o refrán; ninguén se emborracha co viño da súa casa.