por Raúl Rio Díaz en Terra e Tempo:A Real Academia Galega decidiu dedicarlle o Día Das Letras Galegas do ano que ven ao autor de Nimbos, Xosé María Díaz Castro, un poeta nacido en 1914 no seo dunha familia campesiña na aldea do Vilariño, nos Vilares de Guitiriz da Terra Chá. A pesar de nacer na mesma parroquia, eu non o puiden coñecer até que se xubilou e, como Ulises, volveu a súa Ítaca natal. Foi no ano 1985, na casa habanera de Guitiriz, cando Manuel María veu ler o Pregón do Festival de Pardiñas. Lembro vagamente oírlle a meu pai, sendo eu neno, que un fillo de Cidro do Vilariño gañara un premio en Betanzos con un poema sobre a muller betanceira e por facer un cántico a esa cidade, pero non volvín oír falar deste poeta que vivía en Madrid e tiña o corazón en Galiza até que lle fixen unha visita ao cantor da Terra Chá en Monforte, aló polo ano 1982. Faloume del e da calidade da súa poesía e a partir daquela foi cando me interesei por coñecer Nimbos, o único libro que publicou en vida. Despois, cando o coñecín persoalmente, trabamos unha grande amizade que solo puido tronzar a súa morte, acaecida en Lugo en 1990.
Díaz Castro era unha persoa moi modesta, pausada e sinxela, coa que daba gusto pasear amodiño polas rúas de Guitiriz, falando de poesía ou tomando unhas cuncas de ribeiro no Gaibor, no Ramiro ou no Miragaya. Nestas conversas nunca quixo recoñecer o mérito dos seus poemas e dicía que escribira poesías desde neno para xogar coas palabras, resaltar os nomes desas cousas pequenas, pero esenciais na vida diaria dos labregos e que, pola súa sinxeleza, nos pasan desapercibidas; para darlle palabras as vellas cousas cheas de destinos que están aí contra a noite e deixar constancia literaria das verbas que falaba a súa aboa. Mais tarde xa escribía para publicar nas revistas especializadas, algo que consideraba propio da adolescencia. Podemos dicir que foi el quen elevou a lingua literaria a rica variante dialectal desta comarca da Terra Chá, enriquecendo así o noso idioma nacional. Sempre afirmaba que nunca tivera intención de imitar a ninguén, pero que se consideraba alumno poético de Aquilino Iglesia Alvariño, a quen admiraba e foi quen o animou a seguir escribindo en galego.
Ando a facer unha peregrinaxe polos lugares da comarca que citou nalgúns dos seus poemas e o outro día estiven na Suatorre de Montouto. Fun ver, co amigo Carrillo, o Menhir Solitario que el cantou nun poema a idade de trece anos, e vimos todas aquelas penas polas que Díaz Castro andaba de neno lindando as vacas, buscando niños de paxaros e facendo poemas. Algo poético deben ter esas penas illadas e heroicas que tamén inspiraron a Fermín Bouza Brei para compoñer o fermoso poema Adeus cando andaba a escavar, xunto co malogrado cineasta e fotógrafo, Carlos Varela Veiga, os túmulos que hai naqueles montes do Pilreo da veciña parroquia do Buriz; esas penas ergueitas e firmes que, en palabras do poeta estradense, fan garda desas ideas outas as que non matan as balas nin tripan as botas. Entre aquelas penas afincadas na gándara asombrada pola metralla e as bombas xurdiu o poeta dos nosos Nimbos, ou alí, como dicía el, xurdiu para el a poesía.
Este vilarego, que sabía case todos os idiomas de Europa (mais de catorce) e entre eles o éuscaro, por estar casado coa vasca Teresa Zubizarreta Bengoetxea, era un amante da poesía clásica grega e sobre todo de Virxilio, cuxas influencias podemos apreciar nos seus versos. Cando poucos escribían en galego el tivo a valentía de facelo en plena noite de pedra e compoñer un dos mellores poemas que se fixeron na nosa lingua, como é Penélope. Sabía que para ser universal non importa a lingua na que se escriba, que a nosa Rosalía é mais universal que moitos escritores en inglés, ruso ou chinés, a pesar de facelo ela nunha lingua minoritaria, pero que foi traducida e lida neses idiomas moito mais que algúns dos que os utilizaron para facer a súa obra, xa que a universalidade está na calidade e non no idioma escollido polo escritor. Dicía que todo escritor nacido e criado en Galiza tería que avergonzarse de non saber falar ou escribir na súa lingua materna e que o idioma castelán non é axeitado para a expresión da alma galega.
Ricardo Carvalho Calero, gran coñecedor e amante da súa obra, chega a dicir no prologo do libro Nimbos, editado en Madrid pola Editora Nacional, que Díaz Castro veu restaurar na literatura galega a poesía total e afirmaba que si todos os nenos galegos tiveran algún día o libro Nimbos na súa mesiña de noite outro galo nos cantaría.
Poesía total ou non, a beleza aflora nos seus versos como a auga abrolla na fonte entre o veludo. Era un home que buscaba a perfección, e así o expresa nunha entrevista que lle fixeron en 1988: Pretendín e pretendo acercarme a perfección pro non que os demais sexan perfectos en nada. Esta aspiración nace de considerar a poesía, a visión e a expresión poética do mundo como unha das mais outas e fermosas tarefas da creación humana.
Eu non son un entendido, pero modestamente creo que se lle pode aplicar a Díaz Castro o que di o noso poeta nacional, Manuel María, no prólogo do libro Onde o vento leva un soño de carpazas, do tamén vilarego, Xosé Andrés López González, que traballaba os seus poemas, cernándolle todo ornamento superfluo, deica deixalos afiados e cortantes coma o gume dun coitelo ou o ouveo dun lobo. Ao igual que Uxío Novoneyra, luíu a palabra poética até deixala pura como no intre mesmo da creación. De feito, escribiu outros dous cadernos mais pero non os quixo publicar porque igual considerou que non acadaban a perfección que el se esixía.
Esta dedicación do Día das Letras ao que foi grande amigo meu, non houbera sido posible si Alfonso Blanco Torrado e Xermolos non o rescataran do case anonimato, polo afastamento no que se atopaba en Madrid, ou non fixeran tanto esforzo por divulgar a súa obra; sen que Xulio Xiz fixera o vídeo Xosé María Díaz Castro, Nimbos de poesía e Xosé Antonio Cascudo O instante eterno; pero sobre todo sería imposible facelo coincidir co centenario do seu nacemento sen o empeño que puxeron os profesores e profesoras do Instituto de Guitiriz que leva o nome do poeta e os alumnos dese centro (que choutaban de alegría cando souberon a noticia) non musicaran os seus versos para a película A lus do mundo, feita tamén por eles.
Temos que aproveitar o ano que ven para difundir a súa obra, que os rapaces se familiaricen e fagan súa a beleza da poesía deste chairego que xa é un clásico da nosa literatura e o universo poético sería moito mais pequeno sen el.
Ningún comentario:
Publicar un comentario