A nosa barbería

por Francisco Rodríguez, encol do cerne da cuestión (identidade e lingua), no Sermos Galiza:

Así rezaba o rótulo en letras maiúsculas situado na parte superior da única ventá, xustamente dentro do espazo das fiestras de cristal para abrir e cerrar, da barbería que frecuentaba, cando era un pícaro de entre cinco e sete anos, perto da miña casa na Malata, Serantes, concello de Ferrol. É o letreiro que produciu maior pegada no meu cerebro, a máis obsesiva e constante, de neno alfabetizado. Para min resultaba algo indescifrábel e misterioso, que á forza debía estar relacionado co labor hixiénico que se prestaba naquel local. O letreiro estaba constituído por dous corpos, de acordo con cada unha das follas de cristal da fiestra: A NOSA, por unha banda; BARBERÍA, pola outra...Corrían os primeiros anos da década dos cincuenta do século XX. Era a barbería un lugar para a sociabilidade, agradábel, por luminoso e claro, grazas ao artificio da luz fluorescente, e pola cara do barbeiro, coido que algo xordo, de expresión risoña, que o facía afábel. Olor distinto e algo punxente, entre drogaría e botica. Lin centos de veces aquel letreiro, como se fose unha ladaíña, desde a miña españolísima alfabetización, desde a miña ignorancia de neno que nada aprende na escola que teña que ver co mundo que o rodea. Dada a proximidade das letras do primeiro corpo, lía ANOSA, e por suposto forzándoo e forzándome a achar o seu sentido na única lingua merecente de escrita e de consideración, convertín o conxunto nun adxectivo. Decidín facelo sinónimo de “hixiénica”. Non preguntei seguramente por medo a ser descuberto nunha carencia ou limitación vergoñosa, que denunciase incapacidades conxénitas. Á fundamentación libresca, de enciclopedia e catecismo, que pretendía reforzar a miña oralidade tan fráxil como única en español, sen sustento social suficiente, había que engadir agora a invención solitaria e sen contraste. Non había unha correspondencia harmónica nin coherente entre lingua e realidade, lingua e fala. Tal era a miña obcecación que me era máis fácil aceptar un hipotético cultismo, inexistente no dicionario, en español que interpretar aquel conxunto de letras a partir doutro sistema de referencia, doutra lingua, xustamente a que sen dúbida era a maioritaria oralmente ao meu arredor, o galego. Que eficacia colonizadora, que orientación inducida, que facilidade para abstraerse dunha realidade na que estaba mergullado cos sentidos, para non vela despois co entendemento !!Naturalmente, nunca cheguei a imaxinar que Paquito, o barbeiro, téñoo agora nesta visión retrospectiva por bilingüe diglósico, chegase a pór un letreiro en lingua galega galega. Naquela sociedade simbiótica da periferia ferrolá, tiña que ouvila con moita asiduidade, pero seguramente non a escoitaba. Non era lingua nin cultura, estaba expulsada da escola, dos xornais, dos tebeos, e mesmo da boca dos que aspiraban a ser ou parecer alguén. Para non xulgar, convertín o galego nun fenómeno da natureza, que marcaba a outros, non a min, sobre o que non cumpría pensar máis. Era mellor non preguntar, eliminalo como unha referencia para non ter outro problema engadido. Non quería competir, mais tampouco ficar na cuneta, marxinado...Meus pais non eran antigalegos. Todo o contrario: a eles débolles grande parte da miña conciencia sobre Galiza. Tanto que, curiosamente, decateime axiña de que naquelas enciclopedias e libros non figurabamos para nada. Esta ausencia acaboume por intrigar, amolar e sublevar: ula Galiza? Que é, que somos? España non nos contempla para nada nos seus anais e nas súas historias. Cantas preguntas sen respostas e que tarde puiden ir, á marxe do mundo oficial e contra el, atopándoas, recorrendo a información, análises e estudos agochados, non institucionalizados! Ramón Villares, presidente do Consello da Cultura, nunha entrevista recente en La Voz de Galicia, sobre a historia en xeral e a de España, en particular, Galiza missing, aludía ao éxito dos historiadores ingleses porque concibían o relato histórico como unha forma de contestar preguntas. No caso galego, a historiografía académica, a oficializada e corporativa, non é que non as conteste; é que nin as fai, como se fosen tabú, impropias ou contraproducentes. Prefire dar como natural a nosa ausencia e eliminación clamorosas, unhas veces, outras a nosa marxinalidade ou insignificancia conforme os parámetros dominantes, sempre para maior gloria da españolidade.Como estará a captar hoxe un pícaro, de entre cinco a sete anos, a realidade galega, a da súa lingua e a da súa existencia en xeral? Estará incentivado para facer as preguntas pertinentes? Estará tendo as respostas adecuadas para entender o que o rodea?