Galicia e o galeguismo en Díaz Castro

por Raúl Río Díaz, en Terra e Tempo:

Amei a Galiza porque onte era miña.
Agora a amo porque eu son seu.

Xosé María Díaz Castro

Sinto unha grande ledicia polo éxito que tivo a dedicatoria do Día das letras Galegas ao vilarego mais universal e lembro cando, a finais dos anos oitenta do século pasado, lle empecei a facer o busto en granito na nosa parroquia natal e algúns veciños dicíanme que non escribira nada sobre Os Vilares e que nunca fixera nada por Galiza, pois daquela aínda non fixera efecto o inmenso traballo de Alfonso Blanco Torrado para dar a coñecer a súa obra e a grande humanidade do poeta. Eu xa sabía que iso non era certo pois, aínda que el non era amigo de utilizar topónimos, ninguén mellor que el soubo expresar o sentimento do noso terrón nativo nin levar a esa obra ás paisaxes da súa nenez para facelas universais. Vendo os penedos e as rochas da Serra de Montouto enténdese moito mellor a poesía diazcastriana, como me dixo un estudoso da obra deste vilarego. Sabía case todos os idiomas de Europa pero escribiu na rica variante dialectal da nosa comarca para elevala a lingua literaria e para que non se perderan as verbas que falaba a súa avoa. Hoxe Os Vilares de Parga, ou de Guitiriz, son coñecidos porque fixo cen anos naceu alí o seu fillo mais ilustre, o poeta dos nosos nimbos.

Non son un especialista nin un entendido que saiba descifrar a poesía, pero penso que non é necesario iso para poder diferenciar a súa beleza e calidade, porque, como di o propio Díaz Castro nunha carta datada en 1955 e dirixida a Celso Emilio Ferreiro: …toda poesía, para selo, ha de ter unha certa dose de misterio, de fermosa inaccesibilidade, de segredo tentador e indescifrable, porque a poesía é síntese. Non necesitamos “comprendela” totalmente para admirala, pero si entendo que sempre amou e deveceu por esta terra.

A beleza da paisaxe na que naceu feriuno para sempre e impregnouno dun amor e un sentimento que lle fixo levar sempre a Galiza no corazón e así o afirma no poema “Coma Brasas”: ¡Galiza en min, meu Deus, pan que me deron,/leite e centeo e soño e lus de aurora!. Para min un dos mellores poemas de “Nimbos”, si é que se pode diferenciar en calidade dos outros trinta e un que compoñen o libro. Agora, que con motivo do seu centenario e da dedicatoria do Día das Letras, publicouse a súa “Poesía Galega completa”, engadindo a publicada no libro e noutras revistas especializadas; así como a formada polos dous cadernos (“Follas Verdes. Cantares e romances” e “Follas ó aire. Novas poesías”), que, tanto a min como a Alfonso de Xermolos nos dicía que perdera porque llos deixara a un amigo, pero que despois da súa morte apareceron nunha carpeta moi ben coidados; como nos “Poemas Soltos”, que na súa maioría escribiu polo ánimo que lle daba o amigo Alfonso), hai material dabondo para quen queira afondar mais no amor ao seu berce que cando se iba despedía deste xeito: Lus!,/ceo rachado, lus!/ Inda vexo a lus./ e despois os galos,/ e despois os homes,/ e despois todo o val, ¡cáliz fervendo!..., aferrándose a non perder de vista esa luz que irradiaba nel, porque mentres vía todo iso aínda tiña a esperanza de non perder todo aquelo que amaba e ao que, sen embargo, saudaba eufórico cando volvía: ¡Ei Terra Verde e Mar de Orballo,/ polpa dorida si as hai!/ ¡As túas portas perdín todo/ cheiro alleo de terra ou mar/ e agora, ó caer no teu colo,/ oio pacer a canto hai!

Dicíanos Novoneyra nos tesos cumes do Masustegi Bilbaino, que ao chegar a Galiza esquecía todos os outros lugares anteriores e sentía esa placidez e esa tranquilidade que solo dá o sentirse apracible e namorado, porque, como dicía el noutro poema: Galiza pode en min. E n-hai fortuna/ para min como esta groria de querela...

Aínda que se sentía desterrado en Madrid, como dicía el, sempre exerceu de galego. Vía a Galiza xemendo antre os seus prados e carballeiras vellas como o mundo, por onde corre un vento cheo de cinza. Esa Galiza que está no berce e sen moverse, esa Galiza de Rosalía, feita de cerna e de beixos e auga fría, a súa vella e idolatrada fonte pura de tenrura. Por iso frecuentaba en Madrid os lugares onde puidera atopar galegos para falar con eles no noso idioma e da súa amada terra.

Para rematar, deixou clara a súa devoción polo Vilariño dos Cregos, onde naceu, onde aprendeu as primeiras letras e, como dicía el, onde naceu para min a poesía ou onde nacín eu a poesía e polos camiños que recorreu de neno que non quere esquecer nin sequera despois do seu pasamento: Cando eu esteña sobras árbores,/ sobros paxaros i as estrelas,/ pedirei a Deus algunhas tardes/ me descolgue sobor da terra/ para volver a percorreros/ vellos camiños da miña aldea.

Cómpre amañar a súa casa e convertela no santuario poético dos Vilares, da nosa Chaira e de toda Galiza, para que cando el volva non nos poida dicir outra vez: Tódolos mortos de Galiza, ergueitos,/ xa protestan a berros pola terra perdida,/ polas casas envoltas en silvas e fieitos,/ polo sangue zugado dunha eterna ferida. Mentres tanto volveremos a andar aqueles camiños de Drada e do Vilariño; seguiremos cara o Forrolongo, a Pena das Grallas e a Ponte do Rei, os mesmos que recorríamos na compañía da súa dona, esperando que algunha tarde o seu Deus o descolgue para seguir falando de poesía naqueles paseos que, vai facer xa vinte e cinco anos, interrompeu a súa morte.