A situación da lingua propia do país nos territorios da Galiza é ben coñecida e é obxecto de estudo por parte de especialistas, mais tamén albo xeneroso para as setas atiradas desde determinados medios de comunicación e certas institucións, a Xunta a primeira, que tencionan conseguir un proxectado lingüicidio. Vivir integramente en galego está a se converter nunha realidade seriamente ameazada, minoritaria, tanto polo proceso de substitución lingüística como pola forte hibridación a que está sometido o idioma. Son dúas estratexias ben argalladas nos gabinetes mediáticos e gobernamentais que levan sendo denunciadas desde aquí (e non só) en reiteradas ocasións, motivo polo cal non imos conceder a tales dúas orientacións máis espazo no presente artigo. Fique clarificado, antés de máis, que por vivir en galego entendemos poder desenvolver a nosa vida nesta lingua desde que nos erguemos até ao momento de nos deitarmos: interaxirmos nas relacións de parella, no traballo, na libraría, na tenda do bairro a que imos comprar o pan, no cinema, no notario, nas conversas coas veciñas e cos veciños, no bar da esquina da casa, no cabeleireiro, na froitaría, no tallo etc.
Mais vivirmos en galego, adoito se tornando unha decisión difícil de levarmos á práctica, coñece outra ansia, igualmente de complicada consecución, que é o momento de falecermos na nosa lingua. Cando menos, temos a igualmente lexítima vontade de empregarmos o idioma propio nos papeis oficiais e documentos subsecuentes ao deceso dunha persoa, embora resulte unha tarefa mesmo tan complexa como a de exixirmos poder desenvolver a nosa vida cotiá en galego: incomprensións, rostros arrarecidos, declaracións infelices neses momentos sombríos por parte da persoa do outro lado da mesa etc, son algunhas das consecuencias da petición de que a esquela estea en galego ou de que a documentación dos facultativos do SERGAS tamén se redixa nesta lingua. Certamente, até neses contextos abrolla unha españolidade de conflituosa comprensión e, por se tratar dunha situación particularmente delicada, vira tamén menos doada de se rebater, aínda que, como sempre, tentemos pór argumentos asentados na razón capaces de inhabilitaren as incomprensións, de desarrareceren os rostros ou de desfaceren dialecticamente declaracións infelices.
Hai uns meses, faleceu un familiar a un amigo noso, o cal vai recibir o alcume de "Anuqueira" para ocultarmos o seu verdadeiro nome. Segundo el propio nos comentaba naqueles días e durante as vindoiras semanas, o seu desexo de que a persoa finada levase onde queira que fose "os papeis en regra" redixidos en galego converteuse nunha pretensión final e felizmente conseguida, aínda que con innúmeros atrancos e caviladuras a que estivo sometida esta nosa amizade. Conforme avanzaba a distancia temporal, ía relatando todo ese proceso dividido en varios momentos, ás veces vernizados cunha leve dose de ironía. Tendo o seu permiso para os podermos partillar aquí co público lector coa condición de que non se revele o seu nome nin o da súa familia, imos escoller de todos eles unicamente catro, aínda que ben se poderían seleccionar outros moitos.
Como é sabido, é costume en moitas casas funerarias anunciaren na entrada, quer a través de medios electrónicos, quer mediante un cartaz ben visíbel, en que locais dos que hai no edificio están as persoas alí veladas. A segunda opción, a do escrito anunciante, foi a do noso amigo, para o cal tivo el propio de se situar diante do computador da funeraria e, perante o estrañado rostro da empregada, case redixir o texto en que quería que figurase a información referida ao óbito. A xustificación que se lle ofreceu apunta ignorancia temeraria: "Tiene que entenderme: es que hay muy pocos que se hagan en gallego, y, claro, yo no le sé escribirlo, lo hablo, pero nunca lo escribo."
Máis un outro dato ben ilustrativo que revela o conflito lingüístico do país vén dado por cando Anuqueira tivo de decidir a confección da esquela. Á parte da tomada de decisións estrutural e conxunturalmente desagradábeis polo delicado da situación e polos adustos termos económicos en que deben ser adoptadas (por exemplo, en cales medios debe aparecer, en cantas edicións ten de figurar, como vai ser a redacción do texto, cal será o tamaño do sombrío cadraciño etc.), o noso amigo optou por solicitar a necrolóxica en galego. Outra persoa, agora un empregado, exteriorizou similar comportamento ao da señora do cartaz anunciador, revelando certa sorte de aqueloutramento: "Bueno, verá, yo, el gallego, no lo hablo, pero tengo que decirle que lo entiendo todo, todo". Anuqueira, segundo nos dixo, pensou para si: "Igualiño que un can de palleiro: só lle falta falar". Nesta ocasión, porén, xa manifestou a súa firme negativa a se situar diante do computador, mais as consecuencias non foron máis estimulantes que as do contexto anterior, pois viuse na obriga de corrixir até catro probas do texto que ía ser editado como esquela.
Xa no velorio, o noso amigo recibiu as consabidas condolencias das amizades, da familia e de colegas do traballo. Precisamente, cando un curmán lle transmitía o seu apoio afectivo, chegou unha prima que, tamén, tencionou facelo partícipe do seu incondicional afecto. A señora, cun grande corazón mais cun cérebro quizais reducido, manifestou o seu asombro pola lingua que estaban a falar os dous curmáns en termos de imposición lingüística indirecta: "Caray, me obligáis a escuchar gallego. Las lenguas non se pueden imponer, eh?". Conforme sabemos, por respecto ás circunstancias deses momentos e á persoa que desde o cadaleito inspiraba singulares afirmacións de cariño, Anuqueira tomou a decisión de non rebater nada a esa familiar, mais optou por, igualmente, non lle dirixir a palabra nunca máis para que non se sentise agredida por ter de reparar no idioma propio do país. O noso compañeiro, indignado, achou que o feito de que xente como esa muller puidese falar verificaba que a linguaxe articulada, contrariamente ao que tantas veces se leva ponderado, non era exclusiva do ser humano, mais común a outras especies de seres vivos.
Finalmente, como cuarto exemplo de que morrer dignamente en galego continúa a se converter nun traballo terribelmente cansativo, podemos citar o curioso comportamento dunha empregada do Instituto da Seguranza Social. Anuqueira, após uns días do pasamento do familiar, acudiu a unhas oficinas dese organismo estatal para proceder a dar de baixa unha traballadora que estaba asegurada e que desenvolvía labores domésticos na casa da persoa finada. Despois de verificar que os papeis que lle entregaran estaban en español, Anuqueira solicitou os equivalentes documentos en galego e do outro lado da mesa respondéronlle dun modo como o que segue: "Verá, es que no los tengo en gallego, tendría que buscárselos en Internet y así le van a tardar un poco más". A funcionaria proseguiu a súa plática: "Mire, para que no pierda más tiempo, ¿no le valen en castellano?". Educadamente, o protagonista destas páxinas respostou: "Non. Se fose posíbel, queríaos en galego". E, após máis de vinte minutos de espera, segundo o relato que coñecemos, chegou o impreso tal e como o demandara o administrando.
Estamos certos de que outras persoas se acharían, nalgún momento da súa vida, en circunstancias parecidas a estas catro que comentamos aquí. E tamén estamos seguros de que os seus niveis de temperanza e de paciencia deben ter sido equivalentes aos de Anuqueira. Ou talvez non. Mesmo é posíbel que se constitúa un importante número de persoas que demande que este tipo de situacións se non produzan. Non sería raro, por tanto, que a paranormalidade do dereito a morrermos en galego fose capaz de enformar os fundamentos epistemolóxicos dunha nova disciplina, que ben se podería denominar Necrolingüística. A materia, debidamente leccionada en centros especializados, ocuparíase non só de analizar ao pormenor estes e outros casos afíns, mais tamén de dotar de potentes doses de sosego xente como Anuqueira ou de proporcionar manuais de estilo ao persoal das funerarias para que, polo menos, non descoñeza os rudimentos lingüísticos e comunicativos no noso idioma.
Co pasar do tempo, cando a Necrolingüística comezase a dar sintomas dunha relativa obsolescencia, recibiría a auga fresca doutras materias e de diferentes métodos de estudo, como os traballos de campo ou, falándomos con máis propiedade, dos traballos de camposanto: unha destas orientacións metodolóxicas podería ser a visita a cemiterios, onde se atesta de novo a singular situación do galego nos textos gravados nas pedras e nas lembranzas funerarias dos nosos adros: imprecisións na forma dos nomes e apelidos, influencias do español, irregular constatación de fenómenos lingüísticos locais etc. Así, poñamos por caso, a Necrolingüística constataría cientificamente os ben coñecidos casos de gheada e mesmo de gueada nos epitafios do mundo aldeán, do tipo *Dominges, *Gacinto, *Gosé, *Gosefa, *Gulia, *Logo, *Regeira etc., algún deles xa sinalado por Rabanal ou por Henríquez Salido. O estudantado da antecitada disciplina sería quen de reparar en que a falta da nomenclatura oficial galega e as condicións en que conseguiu sobrevivir a lingua produciron innúmeras lápidas con topónimos alterados: no cemiterio de San Xiao de Cumbraos, no concello de Sobrado dos Monxes (...!), figuran barbarizacións como *Gisó por Guisó, nome dunha aldea próxima, pois a pronuncia dunha boa parte da populación da comarca refrendou as variantes con gheada; no mesmo recinto tamén se achan exemplos do tipo *Aldea del Molino por Aldea do Muíño, *Las Cruces por As Cruces, *Villamor en vez de Vilamor etc. E mesmo ao seseo concedería atención relevante a Necrolingüística (co cal aparecería un novo tipo de nomenclatura teórico-descritiva: a do "seseo necrolingüístico"), xa que os apelidos se atestan ás veces grafados con -s ou con -z dependendo do grao de formación do canteiro ou do enterrador: é o que acontece coas formas Bermudes e Bermúdez, ambas rexistradas en Santo Estevo de Morás (Arteixo, A Coruña) para membros da mesma familia; igualmente, sería o caso dos apelidos Viéitez e Vieites, documentados na rexión onde di a lenda que chegou a Virxe da Barca na súa nave de pedra; e tamén correspondería ás mostras de Vázquez, Vásquez ou Vasques, habituais no (des)concerto patronímico de varias comarcas galegas, entre elas a Terra de Melide.
En fin. Esquezámonos por un momento do sorriso fácil e salientemos a desigualdade existente entre ambos os idiomas, tamén no momento de unha persoa falecer. Nuns tempos en que a moitos se lles enche a boca a falaren de liberdade lingüística e de dereitos individuais para se decantaren exclusivamente por unha das dúas linguas oficiais no país (o español), e nunha época en que non se sabe ben a conto de que algún valedor do pobo cuestiona que a lingua propia da Galiza sexa o galego, ben puidemos corroborar como se desenvolveu o exercicio desa liberdade para o noso querido amigo, persoa real co nome mudado, que representa sen dúbida moitos outros Anuqueiras que se viron en idénticas ou en similares situacións. Vivirmos en galego é un dereito. Morrermos en galego, tamén.
Ningún comentario:
Publicar un comentario