Propostas para un novo discurso lingüístico

Hai un ambiente festivo dentro do autobús. Un algareiro grupo de adolescentes acaban de chegar a Vigo. Estudan nun instituto dunha vila pequena e están nunha realizando unha excursión. Entre eles falan decote en galego. Pero ábrese a porta do autobús.
Tan pronto como como poñen o pé no asfalto da cidade comenzan a falar en castelán. A que se debe esta abdución? Valentina Formoso explicanolo no libro Do estigma á estima (Xerais, 2013).
A obra ten dúas partes ben diferenciadas. Na primeira a autora fai unha crítica dos resultados obtidos das análises sociolingüísticas fundamentadas en métodos cuantitativos. Cunha metodoloxía que xa empregara Ana Iglesias [Falar galego: "no veo por qué", Xerais, 2002] constrúe o seu argumentario a partir das gravacións de diversos grupos de discusión. A novidade da obra reside en que estes grupos están formados polos rapaces do autobús: procedentes de entornos galegófonos de zonas rurais.
A partir dos discursos destes adolescentes Formoso Gosende vai identificando as actitudes e prexuízos que permanecían ocultas nas enquisas: 1) inseguridade na propia lingua relacionada co alleamento da norma; 2) deslealtade no uso do galego pola asunción da submisa aplicación da "amabilidade lingüística"; 3) vergoña polo acento galego  e 4) rexeitamento das medidas normalizadoras. Dando un paso máis alá elabórase un mapa das concepcións sociolingüísticas nas que se enraízan estes prexuízos, e que poderíamos sintetizar coas ecuacións galego = rural, galego = baixa clase social, galego = nacionalista e galego = lingua inútil.

A segunda parte do libro é un marco para a acción normalizadora construída sobre todo para o alumnado de áreas rurais ou vilegas pero cun discurso xeneralmente aplicable a contextos urbanos.
É moi recomendable a lectura do repaso que se fai á historia dos ENDL xa que un importante paso para potenciar o traballos dos Equipos é tamén o orgullo por formar parte da construción dun proxecto ilusionante que consolide unha sociedade menos hipócrita e máis xusta e realista. Nas sucesivas epígrafes podemos comprobar, unha e outra vez, que o 2006-2010 foi o único período no que se deron pasos significativamente positivos no proceso normalizador. Con todo, chámase a atención de que nos últimos 20 anos non houbo apenas mudanza no imaxinario colectivo sobre a situación social das linguas en Galicia. Por exemplo non se asume a necesidade real do incremento e afortalamento do ensino en galego.
Cales son os pasos que debemos dar de aquí en diante? Cómpre apostar por un traballo planificado e continuado, isto é, non só reactivo frente ás agresións ao galego. Temos que desenvolver unha paisaxe que camiñe entre valores positivos, reforzando a identidade galega.
Valentina Formoso aporta unha guía de por onde deben transcurrir os vieiros da acción normalizadora. De entre eles destacaría a proposta xa adiantada no II Encontro de equipos e docentes  pola normalización sobre a aprendizaxe das linguas que consiste no denomitado TIL (Tratamento Integrado das Linguas). Levamos xa tres anos coa implantación dun modelo que a Consellería de Educación dou en bautizar fraudulentamente como plurilingüe. Os nenos saen das aulas que se imparten en inglés con listas de vocabulario especializado dunha materia como ciencias naturais. Pasados dez días xa se esqueceron de todo. Pártese dunha pretensión irrealizable, un ensino gramaticista das linguas estranxeiras que se impulsou pensando que todo o alumnado vai ser catedrático de inglés cando o realista sería establecer uns obxectivos máis modestos pero alcanzables. A metodoloxía actual é un fracaso na aprendizaxe de linguas estranxeiras e un éxito na excusión do galego. No canto de aprender, divúlgase a ignorancia. A solución partiría do recoñecemento do noso feito diferencial, aprovitando as ventaxas dun bo coñecemento da lingua galega. Isto levaríanos a ter un alumnado competente en dúas linguas, e con moito camiño andado par introducírmolo na lusofonía. Desde esta perspectiva plurilingüe, tal e como demostraron diversos estudos, estaríase en mellores condicións para comenzar a construir un ensino doutras linguas estranxeiras.
Definitivamente estamos diante dunha obra que nos sinala o camiño a seguir no proxecto colectivo da normalización. Que ninguén espere atopar neste libro castelos no ar. Trátase máis ben dunha aposta para a intervención  fundamentada na realidade social que nos atopamos calquera día ao baixar do autobús.

Sobre o libro
Do estigma á estima, ficha do libro en Xerais
"Hai que mudar o ensino do galego e o traballo de normalización", 22/04/2013, entrevista en Praza Pública
Do estigma á estima, 02/05/2013, por Carlos Negro, no Sermos Galiza
Do estigma á estima. Propostas para un novo discurso lingüístico, 12/05/2013, por Inma Otero Varela na Peneira Dixital
Do estigma á estima, conversa con Valentina Formoso, 13/05/2013, entrevista a Valentina Formoso en Asociación Irimia