A Carta europea das linguas

por Carlos Callón, presidente da Mesa pola Normalización Lingüística, en Galicia Hoxe

Hoxe e mañá desenvólvense en Santiago de Compostela unhas xornadas de análise sobre a Carta europea das linguas rexionais ou minoritarias. O encontro, organizado polo Consello da Cultura Galega, está coordinado por Alba Nogueira e nel participarán coñecidos xuristas que valorarán as dimensións deste tratado internacional e a súa aplicación concreta no Estado español e en Galiza. Xunto co secretario do Consello da Cultura, Henrique Monteagudo, abrirá as xornadas Simone Klinge, pertencente ao secretariado do Consello de Europa encargado de avaliar periodicamente o nivel de aplicación deste tratado.
Hai que felicitar o Consello da Cultura Galega pola organización deste evento nun momento que é, por varias razóns, tan oportuno. En primeiro lugar, porque axudará a dar a coñecer este tratado internacional que pertence ao noso ordenamento xurídico e que nos recoñece unha serie de dereitos ás galegas e aos galegos que, inxustamente, aínda non podemos exercer. Ademais, nestes momentos o Consello de Europa está de novo no proceso de monitorización que desenvolve cada tres anos sobre o nivel de aplicación desta Carta no Estado español, polo que é acertado realizar un recordatorio en voz alta aos poderes públicos, para que asuman os seus compromisos e apliquen o sinalado neste tratado. Cómpre chamar a atención en especial ao nivel de incumprimentos por parte do Goberno galego. Desde que Alberto Núñez Feijóo asumiu a presidencia da Xunta non só non se avanzou en aplicar a Carta, senón que tamén se desmontaron algunhas medidas adoptadas polo goberno anterior no camiño do seu cumprimento.
O último informe realizado sobre a lingua galega polo Comité de Expertos do Consello de Europa encargado de avaliar o nivel de aplicación deste tratado internacional data de decembro de 2008. Repasemos as liñas básicas dese relatorio, para atendermos o que poderá dicirnos este organismo europeo dentro de poucos meses.
Visión xeral da política lingüística
O Consello de Europa consideraba xa na altura que, polo seu escaso desenvolvemento, estaba malogrado o Plan xeral de normalización da lingua galega, aprobado por unanimidade no Parlamento na derradeira lexislatura de Manuel Fraga Iribarne. Así, avaliaba que "os efectos derivados do plan de acción adoptado en 2004 polas autoridades galegas observáronse no ámbito da administración autonómica e local. Porén, non hai os efectos que se agardaba noutros ámbitos. No sector do ensino en particular, non obstante as interesantes iniciativas emprendidas polas autoridades, o número de alumnos que reciben educación escolar en galego segue sendo moi baixo".
Ensino
A principal iniciativa no ensino a que se refiren é, con certeza, o decreto 124/2007, o que regula ao menos a metade das materias no noso idioma en cada etapa do ensino non universitario. Fronte ao discurso falaz da "imposición", repetido onte e hoxe polo PP, o Consello de Europa é ben claro. Por unha banda, respalda o decreto que o actual goberno quere derrogar unilateralmente, mais pola outra sinala unha serie de melloras para a lingua galega.
Por exemplo, falan ás claras da obriga dos poderes públicos de desenvolver programas de inmersión en galego. Así, estabelece que, xunto co 50% mínimo, deberíanse implantar programas que estabelezan o galego como lingua vehicular en todas as materias e en todas as etapas. Iso desenvólveno tamén na epígrafe das "Conclusións" do seu relatorio para o conxunto do Estado español: "Na maioría das comunidades autónomas, o ensino na lingua cooficial baséase nun modelo bilingüe estruturado. Porén, isto non se corresponde cos compromisos elixidos polo Goberno español, que conlevan ofrecer así mesmo modelos de ensino impartido esencialmente nas linguas rexionais ou minoritarias. A elaboración dun modelo de plena inmersión sumado ao modelo bilingüe é o obxectivo que todas as comunidades autónomas interesadas deberían tratar de alcanzar con miras a cumpriren gradualmente os compromisos subscritos". Por moito que lles proia aos dirixentes do PP, iso é o que di literalmente o Consello de Europa: "a elaboración dun modelo de plena inmersión sumado ao modelo bilingüe". Nada di de que o galego sexa opcional nin de que teña topes do 30 ou do 50% como máximo nin ningunha das propostas que queren ou están xa a aplicar desde a Consellaría de Educación de Alberto Núñez Feijóo.
Por outra banda, no relatorio sobre Galiza sinálase que "o Comité de Expertos desexa eloxiar en particular as autoridades polo proxecto da Rede Galescolas", por iren no camiño de aplicar a Carta. Non chama a atención que un dos poucos motivos de aplauso dos expertos deste organismo europeo desaparecese nun tempo récord?
Xustiza
Aínda que as modificacións substancias para garantir os dereitos lingüísticos na Administración de Xustiza non son competencia autonómica, si hai recomendacións que afectan de cheo á Xunta. En especial, que exista documentación con normalidade en galego, que se traduza a lexislación ao noso idioma e que se estabelezan "axeitados programas de formación orientados ao persoal da Administración de Xustiza e aos avogados."
Autoridades administrativas e servizos públicos
No relatorio de finais de 2008, o Consello de Europa afea a ausencia de galego en formularios, sinalizacións e atención ao público sobre todo á Administración Xeral do Estado, mais se a cousa non muda vai ter que pór unha epígrafe específica no seu próximo relatorio sobre os retrocesos que se están a producir para o galego na Administración autonómica. Os expertos tamén constataron nesa avaliación unha "diminución do emprego das linguas cooficiais nos servizos públicos, na súa forma oral e escrita".
Pode haber mellora cando a primeira medida adoptada por Alberto Núñez Feijóo foi modificar, por vía de urxencia, a Lei de función pública, para que o galego deixe de ser na práctica un requisito igual que o é o castelán?
Medios de comunicación
Neste punto hai dous niveis de incumprimento. En primeiro lugar, porque, a maiores da RTVG, debería existir como mínimo unha radio e televisión privadas que emitan con normalidade en galego para o conxunto de Galiza. A presenza en xeral da lingua galega nos medios considérana, con moita diplomacia, como "mellorábel".
O articulado da Carta europea apunta tamén a obriga de que en Galiza se poidan recibir as radios e televisións portuguesas con normalidade. Sobre iso, o Parlamento galego asumiu un acordo por unanimidade na pasada lexislatura, mais aínda non se coñece a primeira medida para que chegue a concretarse.
Vida económica e social
O Consello de Europa lembra os "casos en que os traballadores foron obxecto de acoso por falar en galego" e sinala como unha das causas a "ausencia dun plan de acción para evitar estas situacións". Dito plan continúa sen existir, nin está na axenda dunha Xunta que se encarga máis ben en desmantelar a oficialidade da nosa lingua e en considerala publicamente como "barreira" ou "muro".
A respecto do servizo público de saúde, indica que "o persoal en cuestión fala fundamentalmente castelán, non existe un regulamento sobre o uso do galego no SERGAS e nos hospitais e non se emprenderon iniciativas para impartir formación ao persoal".
Fanse eco ademais da información recibida que apunta a que "a maior parte do persoal non está cualificado para prestar servizos en galego, e a situación é grave na atención privada de saúde, así como nos fogares de anciáns". A situación non fixo máis que empeorar nestes meses.
A respecto do uso do galego nas sinalizacións de seguranza en todo tipo de edificios e tamén os indicadores dos soares en construción, o Comité de Expertos sinalaba con rotundidade que "non se cumpre", mais tamén nisto os retrocesos son constatábeis.
Que facermos?
Podemos e debemos reclamar as medidas necesarias por parte dos poderes públicos para que se garantan os nosos dereitos lingüísticos. A Xunta ten obriga de cumprir os tratados internacionais subscritos en democracia, como a Carta europea das linguas. De continuar sen facelo, non só deberemos manter a tensión mobilizadora, senón iniciar vías de denuncia internacional da situación.