Expertos reflexionan sobre cales poden ser os mellores argumentos para responder ás falacias do discurso contrario á normalización da lingua propia de Galicia
Se é necesario renovar o discurso de defensa do galego para adaptalo ás mudanzas da sociedade, o xeito de responder ó movemento contranormalizador é unha cuestión importante para debater. Cal pode ser a mellor maneira de facelo? Os colectivos contrarios á normalización do galego si cambiaron o seu discurso, desde unha óptica abertamente hostil ó galego a outra que apela ao "bilingüismo" e a argumentos máis "presentables" como a liberdade e a non imposición.
Alén do apoio mediático e político (PP, FAES...) -en descenso- recibido por estas asociacións, se cadra unha das claves da penetración social -relativa- que acadou o seu argumentario foi o feito de que foi repensado para conectar cos prexuízos que se mantiñan, latentes, na sociedade.
"Na Transición e no principio da Autonomía fixemos un diagnóstico errado. Pensabamos que o problema principal do galego fora a represión franquista, e que ó eliminala o idioma se recuperaría . Pero o galego xa estaba desprestixiado na sociedade", reflexionaba o politólogo Xosé Luis Barreiro Rivas hai uns días no Foro Mugardos. "Puxemos o galego" -a lingua maioritaria- "onde non estaba: a escola, a televisión, a administración... Pero o seguinte paso debe dalo a sociedade: a empresa... ", engadiu.
Neste contexto, apunta o sociólogo Fermín Bouza, unha das primeiras estratexias para seguir pode ser a de non darlle ao movemento contranormalizador excesiva relevancia. "Non tiveron moita incidencia, nin sequera electoral. O rexeitamento do galego non acada máis que un 20% da poboación. O que si hai é, sobre todo nas cidades, como un dobre discurso de xente que di defender o galego pero non o fala ou non vai máis alá", comentou nunha entrevista con GH.
Menos optimista, se cadra, é o filólogo, vicerreitor de Extensión Universitaria da Universidade de Vigo e coordinador do libro 55 mentiras sobre a lingua galega Henrique Costas. "A xente volve ter unha conciencia de que falar galego é "pecado", non se atreve a pedir que lle falen galego porque cre que iso é impoñer. Hai moita soberbia por parte dos defensores do idioma imperialista, que antes estaban máis agochados. Na última etapa de Fraga e no bipartito produciuse un espellismo. Mentres, houbo campos nos que non se actuou, como a xustiza e os medios de comunicación. Aínda que cos ataques á lingua tamén están a medrar as posturas activas, decididas, militantes as 24 horas. É con esas accións diarias, cotiás, como podemos avanzar. A xente xa non vai detrás das bandeiras estreladas", opina.
"Como contestar ó discurso da liberdade? Eles só defenden a liberdade para o castelán na escola ou na administración. Pero non defenden a nosa liberdade para ter o galego na xustiza ou nos medios, ou nas empresas. Podemos dicirlles que nós loitaremos pola súa liberdade cando eles loiten pola nosa", apunta. No libro 55 mentiras sinálanse posibles argumentos contra os prexuízos: que o galego non é útil, -sendo porta de entrada para o portugués, que falan 250 millóns de persoas-; que se está a mudar de norma constantemente -cando o español se ten modificado moito máis que o galego-, que non é axeitado para a ciencia -crenza que contradín os científicos galegos do CERN por exemplo-... María Xosé Queizán denunciou hai xa anos como o galego se consideraba unha lingua "fermosa" pero non útil para o ámbito público, do poder, reservada ao castelán, do mesmo xeito que ocorría coa concepción social do papel das mulleres respecto aos homes.
O escritor e director da área de normalización da Universidade de Santiago Núñez Singala sinala outros argumentos no seu libro En galego, por que non? "Un dos prexuízos máis comúns é que o galego soa mal. Cando lles preguntabas, os rapaces dicían que soaban mal os idiomas que non se parecen ó castelán: o alemán, o árabe, o chinés... Pero nos últimos catro anos din tamén o éuscaro e o catalán... Houbo un auténtico bombardeo mediático, e o problema do discurso de defensa da lingua é que non ten eses amplificadores....", subliña.
"É moi difícil loitar contra prexuízos porque nin nos decatamos de que os temos. Se os rapaces de instituto pensan que o galego é de paletos e nacionalistas, hai que facelos reflexionar. Pero tampouco enganalos: é certo que teñen poucas posibilidades de ver cine en galego, de ter novas tecnoloxías en galego... Hai que explicarlles que non temos iso porque non o demandamos. Moitas veces non é que estean en contra, senón que o galego supón un esforzo, e pensan para que... Tampouco o castelán é tan internacional: a lingua da técnica é o inglés. E non é certo que haxa que escoller: aprender dúas linguas facilita a aprendizaxe dunha terceira, unha cuarta... O discurso da liberdade non se soubo desmontar, é certo. Se liberdade é que quen o dese-xe poida pasar do galego, despois de 40 anos de ditadura e máis de 500 de imposicións, é unha condena a morte do galego. Nin se pode tratar igual o que non é igual, porque se perpetúa a desigualdade", di.
Ecolingüismo, patrimonio cultural e legalidade
Na defensa do galego, están tomando forza discursos como o ecolingüista. Tamén se reforza a reivindicación do galego como patrimonio colectivo. "A lingua é o maior patrimonio colectivo dun pobo. Os prexuízos son históricos: xa no século XVIII había galegos que pensaban que non sabían falar galego...", sinala o profesor Xosé Ramón Freixeiro Mato, quen tamén relaciona as resistencias á variedade estándar do galego coa asunción, consciente ou non, de que a lingua A é o castelán, e polo tanto a que ten dereito a unha norma.
A recuperación do prexuízo de que o galego é un "dialecto", -ou un conxunto de "variedades locais"- é outro dos argumentos do discurso contranormalizador, como o é o do "naturalismo": o castelán impúxose sobre o galego polo seu superior prestixio e por servir como "lingua común" no Estado. Discursos que esquecen toda a lexislación impositiva, anterior incluso ó franquismo, que prohibía o catalán -e polo tanto o galego- en distintos ámbitos públicos; escola, administración... Sobre a variación interna do galego e a "artificialidade" do estándar, a directora do ILG, Rosario Álvarez, lembrou nunha entrevista con GH que "en todas as linguas, o estándar é unha construción. O nivel de variación interna do galego non é moi elevado. Os trazos compartidos superan o 90%. No sur de Francia, non pasan do 50%". Nin se sostén, desde o punto de vista legal, a idea que os pais teñen dereito a escoller a lingua na que estudan os fillos -o TS e oTC negárono-, nin a de que os dereitos son dos individuos, e non dos territorios. "Hai un dereito á protección da lingua en abstracto, como un valor, un dereito colectivo. Por iso, a lei obriga a que os teclados leven o ñ. Historicamente, primeiro viñeron os dereitos individuais, e despois os colectivos, como o medio ambiente. Galego e castelán son cooficias, pero o galego, por ser lingua propia, pode ter un trato preferente", explica a profesora Alba Nogueira.
Do marco individual ó colectivo, e as inconsistencias
O politólogo Raimundo Viejo advirte de que non é a mellor estratexia tentar responder, racionalmente, ó discurso da liberdade. "O que fixo Galicia Bilingüe foi apropiarse dun valor constitutivo da sociedade, a liberdade, nun momento de hexemonía da ideloxía neoliberal. O galeguismo oficial, ritual, de Fraga mantivera na marxinalidade os discursos como o de AGLI. Na era Aznar foise xestando o discurso contranormalizador que, coa chegada de UPyD e Ciutatans, o PP activou. O movemento normalizador sempre vai perder se entra no xogo. Ten que buscar o seu propio marco. Por exemplo, aproveitar a potencialidade da lusofonía", analizou.
O movemento contranormalizador sitúa a lingua, fenómeno social, no marco individual. Pero nin a teoría económica lle dá cobertura, en realidade. "Se consideras que o galego é un ben público, como o medio natural, ten que haber unha intervención, unha regulación para corrixir os fallos do mercado, os desaxustes que se producen, como no caso do galego, que parte dunha situación de desigualdade respecto do castelán", sinala o economista Marcelino Fernández Mallo. No ámbito da economía, tamén se reforza o argumento do galego como marca de calidade -o profesor Francisco Sanjiao adoita pór como exemplo R ou Gadis-.
A "liberdade" dos contranormalizadores é a que Isaac Berlin chamou liberdade negativa: non impedimento -non intervención do Estado nas decisións individuais, neste caso-. Pero xa os liberais clásicos lle poñían límites: a liberdade dos demais, para J.S. Mill. Un liberal contemporáneo, J. Rawls, engadiu a xustiza, a non hai xustiza sen equidade: se hai desigualdade, o Estado debe intervir para corrixila.
No ensaio Hablar gallego? No veo por que, a investigadora Ana Iglesias sinala como os falantes de castelán moitas veces non se decatan das presións en contra do galego, os prexuízos, que distorsionan a súa "liberdade" de escoller. Sociolingüistas como Fernando Ramallo e Gabriel Rei-Doval teñen salientado, na senda do catalán Rafael Ninyoles, como o segmento das clases sociais altas e medias que historicamente se identificaron co castelán -ademais, desde o punto de vista sociolóxico xa hai familias que abandonaron o galego hai varias xeracións-, poden percibir os intentos de empoderarse dos galegofalantes, de acadar a igualdade nos ámbitos como o traballo, como unha ameaza. "O conflito deriva dunha lóxica orientada a prestixiar o galego que non é aceptada por unha parte da sociedade que aspira a reproducir e consolidar a xerarquía das linguas", sinalou Ramallo nunha entrevista. E de aí veñen tamén fenómenos como o rexeitamento e negación da propia lingua para apuntarse ó status da de prestixio -Paco Vázquez, por exemplo-.
Ningún comentario:
Publicar un comentario