Artigo sobre a lingua, premiado

Un artigo sobre a lingua recibe o premio Fernández del Riego de Xornalismo
O autor é Alberto Pena, e o artigo foi publicado polo Diario de Pontevedra 0 29 de decembro do 2009.
Aquí o deixamos:


COUSAS DA LÍNGUA
Cando era neno, na miña casa non había idiomas oficiais, pero o galego era a língua franca; especialmente para comunicarse cos animais. Cans, gatos, galiñas e porcos eran domesticados e obedecían en galego. Os porcos, ademáis, e non sei por qué, sempre lle poñían alcumes (“o famento”, “o ghulichón”, “o larfotes”), tan graciosamente connotados como os que se utilizaban para designar ós veciños con nomes de peixes ou crustáceos da ría: “a rincha”, “o queimacasas, “o xouba”, “o faneco”…Con caldos de polo e arrozadas de croques, fun medrando mentras a miña bisavoa materna facía esforzos, ás veces con resultados deliciosamente cómicos e outras simplemente ridículos, por falarme nun castelán castrapeiro que me facía sorrir: “A ver neno, no te achegues al cortello que vas a poner perdidos los zapatiños”. A miña avoa materna, que nunca aprendeu o castelán e que non sabía ler nin escribir, pero que nunca direi que era analfabeta porque era máis lista cun allo, falábame nun galego enxebre que destilaba sentido común e autenticidade. E a miña nai, que tamén empregaba un galego morracense con gheada, só me falaba na nosa língua cando facía algunha trastada (para berrarme) ou cando estaba na cama doente (para consolarme), o que me producía unha certa desorientación. Pero sempre pensaba que eran cousas da língua.
O meu avó paterno e o meu pai, que estaban sempre embarcados en buques que eran como arcas de Noé, cando chegaban do mar brincaban conmigo misturando palabras do inglés, o neerlandés e o portugués co galego e o castelán. A miña avoa paterna, que non daba puntada sen fío pois era redeira, cando me quería dar algunha lección moral, tiraba de castelán; debía parecerlle que así fiaba máis fino. E cada vran chegaba a miña tía da Alemaña con galdrumadas e con expresións cargadas da gheada alemá, que ainda que eran doces, tiñan o amarguexo da distancia. Wie ghet’s? (“cómo che vai?”), dicíame cando me vía. “Pregúntache si eres “vi-ghés”, dícía o meu pai. E eu respondía: “Non, son da Carrasqueira”. Eran as cousas da língua.
Sen embargo, o que falaba dunha maneira máis peculiar era meu avó materno, que sempre estaba bogando na súa gamela “Rola” como un cormorán solitario; cando estaba de bo humor dirixíase a min en castelán, e cando a cousa iba en serio, falábamos en galego. Se a miña avoa non vendía as centolas que él traía do mar nas patelas de vimbios e tiña que empregalas como fertilizante nas leiras que o cura lles arrendaba, o meu avó maldecía a situación en galego; e se a venda era boa, bendecíana en castelán cantando algún bolero de Machín con acento de ribeira. Pero o que máis me intrigaba del é que era capaz de falar o galego ó revés. O que facía era simplemente pronunciar as palabras silabeándoas en sentido contrario; en vez de medo, dicía “dome”. Eu costumba pedirlle que me falara ó revés porque quería comprobar si se estaba rindo de min; pero non: falaba un galego ó revés correctísimo, académico, que soaba, qué sei eu, como a turco. Ás veces, para provocarme, ollaba para min de esguello e soltábame algunha frase que tardaba en comprender: “None, medaxua a llercore a dere!” (neno, axúdame a recoller a rede!). Cando se incomodaba ca miña avoa, o meu avó sempre abandoaba as conversas rosmando do revés. Na verdade, esta habilidade idiomática do meu avó sempre me emocionou, porque era unha especie de metalinguaxe, unha creación senlleira que agochaba un misterio. Cos anos, souben que esta extraña forma de falar o galego aprendérana para evitar riscos; concretamente, para poder evitar os espías nas conversas cos amigos na Guerra Civil. Cousas da língua.
Cando todos os meus antergos creron que xa estaba feito un home, adoptaron empregar conmigo sempre o galego en calquera circunstancia da vida. Daquela xa era capaz de pensar como eles, e tanto me tiña o castelán, o inglés, o portugués, o alemán ou o neerlandés se non servían para entender quen era e qué quería ser. Cando visito o cemiterio, sinto a tentación de colocar o epitafio do meu avó en galego do revés. É o único que se me ocurre para preservar a súa língua íntima, ainda que poida ser interpretado como un lapsus linguae. Se cadra, ademáis, a miña família non o aprobaría; e se o crego me descubrise, excomulgaríame en latín. Son riscos que ás veces hai que correr. Porque hai cousas que non son só cousas da língua.