Nos arredores dos Premios Goya, o barullo de certos asuntos accesorios gañou protagonismo. Non o barullo físico, que o houbo na cerimonia de entrega dos premios, senón o discursivo e de conceptos, que coincidiu coa iniciativa gobernamental matriz da Lei Sinde, cuxa función, precisamente, é introducir moito ruído en canles de comunicación insistentemente abertas. E perante ese ruído, todos van posando no photo call
con bo ánimo de se deixaren retratar. Desde o presidente da Academia do cine español, armado con dignidade intelectual, ata a súa vicepresidenta, presa de afectación oportunista, pasando por innumerables actores, directores, guionistas e produtores. Cada cal vaise orientando conforme se sitúa ante a realidade: comprender ou negar o desenvolvemento das forzas produtivas e os camiños que propician; ancorarse aos modos de produción do pasado ou esculcar os do presente e intervir neles para condicionar os do futuro; distinguir entre produtores, homes de negocios e usuarios ou confundirse nun magma de artistas, executivos e consumidores. E, sobre todo, concibir os produtos cinematográficos como un ben cultural de uso público ou como unha mercadoría destinada ao consumo privado e ao negocio. O valor de uso fronte ao valor de cambio. A comprensión da realidade e a intervención nela para transformala marcan fronteiras entre posicións progresistas e reaccionarias. É a relación co real quen impón lindes entre o compromiso cun pasado que mimetiza as relacións de produción do capitalismo –traballo asalariado, explotación, mercadoría, plusvalía, valor de cambio e lucro– e a implicación nun futuro que invente novas relacións de produción: cooperación, produto cultural, distribución da riqueza, valor de uso, riqueza colectiva.
Pero os Premios Goya foron tamén os dunha película pequena, sen gula mercantil, inzada de actores e actrices que non son masivamente coñecidos, que foxe do grande espectáculo e se refuxia no ordinariamente humano, que dialoga cun texto dun campo literario minorizado e ousa asumir o catalán como lingua de comunicación e expresión, con normalidade, sen máis. O triunfo de Pa Negre rompe tópicos, por iso orixinou explicacións externas: que o enfrontamento entre Álex de la Iglesia e Icíar Bollaín dividiu o voto ou que olobby catalán funcionou con eficacia, a dicir dos osos cavernarios. O mundo audiovisual abrazou a perplexidade: como era posible que triunfase unha película que moi pouca xente puido ver en salas comerciais. Coma se a cantidade determinase a calidade dun produto cinematográfico. Coma se as distribuidoras e empresas de exhibición se movesen por criterios de calidade e as súas barreiras fosen artisticamente xustas e non orientadas polo negocio. Ou coma se non urxisen xa novos modelos de relación entre os filmes e o público receptor libres das aduanas que as multinacionais da distribución e da exhibición impoñen. Pa Negre saíu con poucas copias no Estado español, cuxo mercado detesta por principio os produtos periféricos cando non os dá incorporado como pintorescas mostras de exotismo, pero é moi probable que os premios recibidos lle sirvan para ampliar a súa relación cos públicos potenciais.
Sen o querer, ademais, Pa Negre pode en Galicia crebar cun asubío leve o axioma que determina con norma de ferro o audiovisual galego: o discurso do imposible. É dicir, desmonta coa súa praxe a idea de que aquí todos quererían facer un cine galego en lingua galega e con actores e actrices galegos, pero non é posible. A normalidade imposible. E non é posible, segundo explicita ese discurso, porque o mercado español non o admitiría, porque toda película que queira éxito necesita actores españois, porque o público español non acepta producións noutras linguas nin dobraxes ou subtitulacións, seica. A realidade, por contra, expón que se non existe cine en lingua galega é simplemente porque directores, guionistas, produtores e demais participantes no negocio non queren. Probablemente porque non conciben unha lingua galega que exprese a totalidade, que asuma calquera clase de situación comunicativa e que se somerxa en todo tipo de personaxe real, imaxinario ou fantasmal. Algún actor galego ten recoñecido en entrevista a dificultade que lle ofrece concibir que certos personaxes se poidan expresar en galego, e iso en por si xa xustifica que a lingua estea ausente de case a totalidade de producións cinematográficas de Galicia. No mellor dos casos, hai aproximacións a unha presenza exótica, pintoresca e diglósica. O prexuízo lingüístico máis primario inunda un campo cultural de primeira magnitude. A lingua galega non merece a totalidade. Algúns actores e actrices cataláns teñen máis minutos rodados en lingua galega que certos actores galegos. Vivimos na anomalía constante.
O discurso do imposible é unha xustificación feble que oculta un desexo en negativo. Pero se non hai películas rodadas e exhibidas en galego é porque non queren; non se considera esa posibilidade cando se arma un proxecto nin se aposta por fortalecer unha dinámica cultural autónoma, arredada da subalternidade. Porque é subalternidade a marca hexemónica do sector, no que o negocio é preponderante en relación co valor de uso cultural. O valor de cambio e o lucro privado sobre o valor de uso e o enriquecemento social.
O triunfo da película Pa Negre é unha boa noticia para quen desexe un cinema galego, identificado, que dialogue cos nosos campos culturais, fundamentalmente o literario, e que se exprese con naturalidade en lingua galega e non recorra a ela como unha expresión diglósica e de exotismo. Unha utopía. Un desexo e unha necesidade que se deben constituír en proxecto a partir do compromiso artístico dos creadores, do compromiso cultural dos produtores e tamén dunha reorientación das políticas de subvención pública. E cumprirá tamén que algúns sectores de público esixan novas formas audiovisuais.
O exemplo de Pa Negre demostra que é más que posible un cinema en lingua galega. Só hai que empezar a facelo e parar xa de lle rir as burlas á subalternidade.
Ningún comentario:
Publicar un comentario