'Os tradutores automáticos empeoran a calidade do galego'

Entrevista a Henrique Harguindey Banet, na Nosa Terra:

Henrique Harguindey Banet, catedrático de Francés, tradutor e escritor de distintas obras de literatura popular galega, vén de sacar do prelo 'Desaprenda a falar galego en 15 días cos erros dun tradutor automático' (Edicións Laiovento). Neste libro, que xa se atopa nos andeis das librarías, debulla as grallas derivadas do uso desta ferramenta informática

Cales son os erros máis comúns dos tradutores automáticos?
Cómpre ter en conta que hai tradutores de maior e menos calidade, pero, en xeral, sempre se dan confusións. A máis frecuente é a que se deriva dos distintos significados cos que pode contar unha palabra. En galego e castelán existe “planta”. En francés, existe “plante” (vexetal ou parte do pé), pero cando queremos referirmos a “nivel”, en francés emprégase “étage”, e non “plante”. Para traducirmos ao galego “sueño”, temos “soño” e “sono”, que son empregadas polo tradutor indistintamente malia teren significados diferentes. Depende de como os técnicos carguen estas verbas no tradutor.
Vostede refírese a erros “case inevitábeis” e a erros “evitábeis”.
Os inevitábeis aparecen por culpa de cruces da información, como na tradución “ateigado” por “atestado” cando esta última é substantivo e non adxectivo. Os evitábeis son aqueles que se producen porque a información foi mal introducida no tradutor. Un exemplo, “achaiadura” (urbanística) –tradución de “planeamiento” (urbanístico), en vez de “plano” (urbanístico). Ademais dos erros espectaculares, como Desván de los Monjes, existen outras grallas que chaman menos a atención, como a falta de concordancia, plurais inventados, pronomes persoais mal empregados...
Pódense evitar estas grallas?
É unha cuestión de control e de mellora da información. No caso dos erros inevitábeis cómpre contar cunha persoa que revise os textos. Non se pode verter tal cal a información e publicala sen máis, e menos en casos como nos medios de comunicación ou nas oposicións (como aconteceu o pasado ano nunhas probas da Xunta). O tradutor fornece unha primeira aproximación ao texto, pero é indispensábel revisalo. Trátase dunha ferramenta moi útil, pero hai que empregala con moito tino.
Como lle afectan á lingua galega estes erros?
Inciden moi negativamente na lingua se se lles dá entrada. Un tradutor reduce as posibilidades reais do idioma e pode introducir características alleas, sobre todo cando se trata de linguas semellantes. No caso dunha tradución entre o castelán e o galego introdúcense trazos do español como o “leísmo” e fíltranse outros do galego, como o infinitivo conxugado.
Que outras características do galego se perden ao usar o tradutor?
Ademais do infinitivo conxugado, pérdese o dativo de solidariedade. O tradutor nunca vai dar como resultado “paseiche moito frío” porque en español non se utiliza “te pasé mucho frío”. Tamén se perden toda a serie de sufixos expresivos ou diminutivos, como “tristeira”, “morriñenta” ou “choviscaba”. Trátase dunha expresividade propia do galego que ao partir doutra lingua para traducir vanse perdendo.
No libro fala da españolización do galego. A que se debe?
Sobre todo, ao léxico. E non só é culpa da ferramenta informática, tamén de quen se encargada de introducir nos tradutores a información. Estas persoas acoden a dicionarios normativos e, ás veces, elixen a forma menos galega da palabra. Entre “arrolo” e “nana”, escollen “nana”, ou entre “medrar” e “crecer”, escollen “crecer”. Isto acontece porque a normativa dos últimos anos recolleu palabras que, malia ser válidas en galego, non son tan senlleiras como as de sempre. Hai toda unha serie de léxico patrimonial que está a desaparecer. O léxico patrimonial vén substituíndose polo léxico que é común ao castelán. Xa non se emprega “silvas”, senón “maleza”.
Á vez considera que isto supón “perda de identidade”.
Se se incorpora toda unha serie de mecanismos alleos, vanse perder os propios. Os tradutores comportan unha calidade de lingua moi deficiente. O mellor para evitar estas eivas é aprender a lingua tanto na rúa, como na casa, como cos amigos, e perfeccionala cos estudos.
Na última parte da obra, ofrécelle aos lectores unha “reaprendizaxe” do galego en 15 días. Que busca?
Pretendo que se reflexione para mellorar a lingua e que se sexa consciente de que hai que revisar o traballo dos tradutores e perfeccionalos.