Lavoisier en galego

O pasado mes de novembro celebrouse no noso centro o XXII Congreso de ENCIGA (ENsinantes de CIencias de GAlicia), Manuel Bermejo, é un dos seus directivos e por esa razón estivo en Silleda en moitas ocasións últimamente. Nese Congreso presentou unha ponencia titulada Lavoisier en galego, na que presentaba unha tradución ao galego do Traité Elementaire de Chemie do precursor da química moderna. Con esta presentación macábase a boa dirección: as ciencias en galego,o ensino en galego, e a punta de lanza da investigación en galego.
Bermejo, como responsable das probas da selectividade, volveu ao noso centro no mes de febreiro e impartiu unha charla sobre esa temida proba, tal e como vedes nunha das fotos.
Agora deixamos aquí unha entrevista que lle fixeron no Cartafol da USC.

Hai poucos docentes na USC cunha traxectoria tan longa de uso do galego no eido profesional. Comezou a dar aulas na nosa lingua cando ninguén o facía e nunha facultade en que aínda hoxe poucos o fan. Manuel Bermejo é catedrático de Química Inorgánica e nesta entrevista debulla os seus case 40 anos de uso e defensa do galego na Universidade.
Tomou a decisión de dar as súas clases en galego hai xa moito tempo...
Debeu de ser no ano 72. Foi a raíz dun enfrontamento que tivemos na Xunta de Facultade. O decano pretendía que se traducise do galego ao castelán unha memoria de licenciatura que presentaba un dos meus alumnos. Eu secundei a proposta do decano pero propuxen que a partir de aí todas fosen en bilingüe: esa ía traducirse ao castelán pero as demais terían que traducirse ao galego. E que en tanto en canto non se conseguise o 50% de aulas en galego, eu negábame a dar clase outra vez en castelán. E desde entón.
Se agora se imparte un 5,21% de docencia en galego en Química, daquela...
Naquela época o único que daba clase en galego era eu, aínda que na Xunta de Facultade empregábano algúns compañeiros máis. Aquí en Química ningún decano fixo nada polo galego, a pesar das moitas preguntas e interpelacións que fixen ao longo dos anos. Preocúpalles o inglés, pero non a nosa lingua.
Ano 72, últimos coletazos do franquismo. Daquela impúñase o castelán?
Non che permitían dar as clases en galego, que era unha maneira de impor o castelán. Lembro que naquela época os reitores da USC, Garrido primeiro e David Suárez Núñez despois, facían chistes sobre como explicaba eu a química inorgánica. Sendo representante na Xunta de Goberno cuestionáronme como se podía explicar a enerxía nuclear en galego. Entón empecei a explicar unha lección sobre a constitución do átomo integramente en galego.
E agora din que se impón o galego.
Esas son as parvadas que din sempre os políticos, sobre todo aqueles que son inimigos das linguas. Non hai nada máis que entrar nesta Facultade e ver como se fala moito menos galego na actualidade que na década dos 70. E estamos falando dunha época no que o castelán estaba imposto.

Tivo algún problema á hora de dar clase en galego?
Nunca. Nin unha queixa, nin unha denuncia, nin nada. O alumno é diferente. O que mide é a calidade e a capacidade do profesor. Incluso cos alumnos de España que tiven ao longo da carreira non houbo problema ningún. Eu daba a clase en galego e logo, se querían, no despacho empregaba o castelán para todo aquilo que non entendían.
E agora cos “Erasmus”?
As clases recíbenas en galego, como todos os demais. Xa nos 70 tiven alumnos palestinos ou libaneses que facían os exames en francés. No despacho falabamos na lingua que fose e dáballes materiais específicos para que non tivesen ningunha carencia.
Á hora de dar clase de química en galego, hai problemas co léxico?
A comunicación da ciencia é distinta. A linguaxe que empregamos está cimentada sobre o grego e o latín, de xeito que as palabras que utilizamos son moi semellantes en todas as linguas romances. Na miña especialidade teño que empregar con frecuencia o inglés, o francés, o italiano ou o portugués, e hai moitas palabras que son iguais.
Vostede elaborou o primeiro léxico de vocabulario científico.
Si, pero era un traballo moi pobre. O seguinte, que foi elaborado por xente da Facultade, é moito mellor.
Daquela esa xente que se escusa nesa falta de vocabulario para non dar a clase en galego...
Iso é unha falacia. Non hai ningunha dificultade para nós, cunha lingua romance, para entender a linguaxe científica. É máis, cando o meu grupo de investigación asiste aos congresos onde estamos portugueses, italianos, romaneses, alemáns, franceses... non empregamos case nunca o inglés. Preferimos usar a nosa fala porque nos entendemos perfectamente entre nós. O que se atopa descolocado é o pobre inglés. No mundo da química, aqueles que dominamos unha lingua romance témolo moi doado para nos comunicar.
Na publicación da investigación cambia a cousa, non?
Aí só en inglés. Agora xa nin francés, nin italiano, nin castelán... Só os alemáns manteñen un reduto, pero moi pequeno. De feito, as revistas científicas en español desapareceron. Agora o que queda son revistas de divulgación.
Valórase máis un traballo publicado en inglés que en galego, aínda que a calidade sexa a mesma?
Si, sempre foi así. De feito unha das pelexas que tiven na miña agregación foi cos catedráticos que me xulgaban, que non entendían por que escribía artigos científicos en galego se, segundo eles, ninguén os podía ler.
Vostede foi e aínda é director de moitas teses de doutoramento e memorias de licenciatura, e unhas cantas, en galego.
Ese é un traballo e unha decisión de cadaquén. Eu non lle impoño aos meus nenos a lingua na que teñen que facer as súas teses. Hainas en galego e hainas en castelán. A estrutura, a disposición, os espectros... non hai diferenza entre linguas. A crenza errónea de que non se pode escribir en galego só se desfai cando se compara con teses escritas noutras linguas. Son iguais.
Existe a responsabilidade do profesor de transmitirlle aos seus alumnos o valor da lingua?
Non é que se poida falar, e que se debe falar. Do contrario estase contribuíndo a un linguicidio, estase a rematar coa lingua do país. Non é certo que os meus compañeiros de facultade non saiban falar galego: comigo fálano, pero non se atreven a dar o paso en público. O que hai que facer é cambiar o chip. Estiven en comisións de normalización lingüística con diferentes reitores e non serviron para nada. Séguense redactando normativas de mínimos para galeguizar, pero o único xeito é obrigar ao profesorado a que dea ese paso. É a única posibilidade que temos de que o galego se incorpore ás nosas áreas. Temos unha responsabilidade social, porque os alumnos de hoxe van ser mañá mestres doutros alumnos, tanto na universidade como no ensino secundario. Se non saen de aquí preparados para dar as clases en galego, como van facelo cando se atopen nunha aula diante dos estudantes? Por estas razón hai xa uns 25 anos un grupo de alumnos meus montamos a Asociación de Ensinantes de Ciencia de Galicia (ENCIGA), que fai traballo de divulgación científica e todo en galego.
Falando da divulgación, vostede traballa a historia da ciencia en Galicia...
Como non existe na nosa Universidade, estou a intentar que se impartan materias de historia da ciencia, xa que os alumnos pensan que a ciencia se inventa nun momento dado da historia e non grazas á acumulación de coñecemento ao longo do tempo. De feito montamos un terceiro ciclo da historia da ciencia e da tecnoloxía. Dedícome a traballar e divulgar a historia da ciencia e a facer exposicións de carácter didáctico, que é outro xeito de dicirlle á sociedade para que serve a ciencia.
E a pesar de todo este traballo que está a facer de asociar ciencia ao galego a nivel docente, investigador e de divulgación, aínda hai xente que di a nosa lingua non é válida para ensinar química.
Contra eses non se pode facer moito máis que darlles o argumento de que hai moita xente por aí dando química en galego. Só en ENCIGA somos máis de 800 socios de diferentes disciplinas científicas.
Desde o 72 que comezou a dar clase xa van alá 38 anos. Que mudou desde entón a respecto do ensino en galego?
O cambio foi sinusoidal. Despois da morte de Franco prodúcese un aumento do interese polo ensino en galego. A tendencia das décadas seguintes foi ir aumentando até que chega este goberno. Recentemente houbo unha involución, especialmente con este novo decreto.
Que se pode facer?
Cambiar o goberno. Non queda outra saída se é tan belixerante coa lingua. A potencia de dominar os dous idiomas que se falan en Galicia permítenche poder comunicarte con centos de millóns de falantes, grazas tamén ao portugués. É un atraso que este goberno non teña máis luces que deixarse guiar por unha xente que é inimiga visceral da lingua. Cómpre volver a un punto de concordia. As linguas son o máis importante invento da humanidade para poder transmitir coñecemento, comunicarnos uns con outros, compartir e crear. Se se utilizan para destruír, como fai este goberno, mal asunto.
E na universidade?
A ver se antes de que me xubile se desenvolve o Plan de Normalización Lingüística! Esta é unha obriga do novo equipo de goberno que saia destas eleccións, xa que os anteriores foron uns auténticos inútiles en tema de lingua.