Para entendermos o proceso que se desenvolve dende hai case dous anos no Consello de Ministros de Asuntos Xerais da UE a respecto da oficialidade do galego, catalán e euskera nas institucións europeas, cómpre entendermos o réxime lingüístico operante na UE e o xeito no que se integrou no 1986 nas Comunidades Europeas (precedentes da UE actual) o Estado español.
A celebración do Día de Galicia convida a unha reflexión que sobrevoe os atafegos, inquedanzas e controversias conxunturais. Estamos no Ano Castelao, conmemorando o seu 75 cabodano, e na data de hoxe non podemos menos que lembrar o seu discurso “Alba de Gloria”, pronunciado en Buenos Aires o 25 de xullo de 1948 ante unha escolleita representación da diáspora galega, en que se daban a man a colectividade de emigrantes que fuxiran da fame, e a enxurrada de exiliados que fuxían da represión, Castelao o primeiro. Catro anos antes, o rianxeiro presentara na mesma cidade a súa obra Sempre en Galiza, testemuño e testamento do autor e da súa enteira xeración, a das Irmandades da Fala e a revista Nós.
Que tempos vivimos, nos que unha traballadora pode ser increpada por empregar a súa lingua no seu propio país. O caso do dolmen de Dombate, en Cabana de Bergantiños, é máis unha mostra do longo camiño que aínda nos queda por percorrer para garantirmos uns dereitos lingüísticos básicos que a Xunta da Galiza non parece interesada en nos brindar. Seica aquilo do "bilingüismo harmónico", que noutrora foi a política estrela de Núñez Feixoo e que hoxe o seu sucesor aínda segue a replicar, consiste na práctica en falar en galego "na intimidade" –que diría Aznar–, onde non molestes a ninguén, e cando esteas exposto ao público botes man de "la lengua común", como porfían en nos vender o castelán os españolistas. Aínda que esteas na túa terra e no teu posto de traballo, e aínda que o obxectivo das institucións sexa dar a coñecer o noso patrimonio na nosa lingua propia.
No informe de resultados sobre hábitos de Lectura e Compra de Libros en Galicia 2024, encargado pola Consellaría de Lingua e Xuventude, o que merece parabéns, destacan dous datos. O primeiro: a poboación galega lectora, a partir dos 14 anos, é de 69,5%, unha porcentaxe elevada, superior a 65,3% do ano anterior, nos niveis da media española; sendo superior a de mulleres (76,2%) ca de homes (63,3%) e a da provincia de Ourense coa de maior proporción de lectorado. O segundo: a poboación lectora habitual en galego é de 11,8%, inferior á do ano anterior (12,4%); sendo a porcentaxe de homes (13,3%) superior á de mulleres (10,7%); como a da poboación lectora entre 25 e 34 anos a máis galeguista (15,30%), xunto coa maior de 65 anos (13,6%); destacando a provincia de Pontevedra sobre as restantes pola cifra de lectorado habitual en galego (17,1%).
En 2024, Alberte Facal realizou 367 enquisas sociolingüísticas nos 18 concellos galegófonos do Eo-Navia para analizar alí a situación do noso idioma. Hai poucos días presentou os resultados nun congreso internacional en Ovedo.
Dende que saíron á luz os datos do Instituto Galego de Estatística (IGE) referentes ao uso do galego armouse grande alboroto, coma se estivésemos ás portas do Armagedón, ese campo de batalla que se anuncia na Apocalipse, onde poderiamos desaparecer como estirpe diferenciada.
Son moitas as ocasións en que a dereita e os sectores máis reaccionarios se apropiaron de palabras connotadas positivamente para exercer o control ou para falsear a realidade. Ao famoso caso da proclamación dunha inxusta “liberdade” que pouco ten a ver co verdadeiro significado de “libre”, podiamos acrecentar o do “plurilingüismo” que o PP utilizou para reducir a presenza do galego, especialmente no ensino. Porque a diversidade lingüística só pode ser unha realidade facendo que as linguas minorizadas, as realmente discriminadas, teñan un apoio importante por parte das administracións. Non é que o digamos nós, nin o nacionalismo galego, nin a Sociolingüística xeral, nin a Academia e universidades. É que é unha evidencia constatada por autoridades europeas que denunciaron as restricións do uso do galego na docencia.
Este texto podería entrar no exame de Lingua Galega e Literatura das PAU. Reúne todos os requisitos, tamén os non explicitados: fala sobre lingua e está escrito por un home.
Información a persoas usuarias e consumidoras, produtos bancarios, xoguetes, maquinaria, condución, navegación... son algúns dos sectores nos que a lexislación europea impón dentro dos Estados o uso de linguas oficiais que tamén o sexan da propia Unión. Isto faise directamente nos Regulamentos ou, para a transposición á lexislación interna, a través das Directivas. Nestes e noutros sectores, en Galiza o galego non está garantido de principio por non ser ao mesmo tempo oficial no Estado español e na UE. No entanto, si está asegurado o español. Se o galego é presuntamente oficial en Galiza como o pode non ser na Unión Europea que regula e determina, tamén no uso da lingua, tantos aspectos da nosa vida?
por Xosé Manuel Sarille no Nós Diario:
O xornal ABC titulaba, neste mes de maio de 2025, que Núñez Feijó, expresidente da Xunta de Galicia e actual líder do PP, “intenta frear o sprint final de Sánchez para impoñer o catalán na UE”. Afonso Rueda valorou máis tarde que o gasto en lingua é un malgasto, deslizando a insinuación de que en calquera circunstancia. Valentín García, secretario de política lingüística de Galicia, coroou a escornada afirmando nunha declaración desprezábel que converter o galego en lingua oficial da UE é unha imposición.
Este 27 de maio soubemos dunha nova que por desgraza non nos colleu por sorpresa: que a UE adiaba de novo a votación sobre o oficialidade de galego, vasco e catalán como propuxo o Goberno español. Este adiamento debeuse ás manobras rastreiras que o PP español argallou cos seus socios da dereita e da extrema dereita europeas, e todo isto co aplauso do PP galego nas voces de Rueda e Valentín García, o responsable de Lingua.
Posteriormente no ano 2022 actualizouse cunha revisión lingüística por un grupo filólogos. Esta última versión é que agora se pon a disposición libre desde o portal que se presenta estes días.
A publicación tamén se pode descargar en PDF desde aquí
A Galilpedia ten máis información sobre a historia das traducións da Biblia ao galego.
Con todo, o fundamental neste punto é que a Igrexa sempre foi un vector de desgaleguización. De pouco serve ter unha moi boa edición da Biblia se a lingua de relación ou da liturxia segue a ser o castelán. Hai un informe do Consello da Cultura que trata, en parte, este tema: Receptividade do galego na liturxia
por Manuel Dopazo, en ProLingua:
“O problema coa lingua non se soluciona porque as matemáticas se dean en galego”, iso di na actualidade Valentín García, cando en 2009 saía alarmado berrando contra o Decreto que acabou impondo o Partido Popular e que contraviña o Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega (2004) e a Lei de normalización lingüística (1983). Arrieiriños somos e no camiño nos atoparemos.
Axudádeme a cantar é un documental de seis capítulos que pretende poñer en valor o canto acompañado con percusión de man, unha forma de literatura oral tradicionalmente feminina que gozaba (e goza) dunha extensión e diversidade importantes no territorio galego. Neste documental de seis capítulos contamos coa colaboración de tocadoras tradicionais e participantes en procesos de recollida e divulgación, así como de artistas modernas que beben das fontes desta tradición, falan das súas experiencias e comparten a súa arte connosco. Vía Consello da Cultura:
Coordinada por Renée DePalma, a unidade didáctica ‘Axudádeme a cantar pretende servir de punto de encontro entre os saberes populares e tradicionais cos académicos ao tempo que “visibiliza o papel central das mulleres no patrimonio musical e literario de Galicia, na súa faceta de cantantes e tocadoras de instrumentos de percusión de man”. O documento, orientado ao terceiro ciclo de educación primaria e extensible a outros niveis, xa está dispoñible para descarga. É un produto complementario da serie audovisual homónima elaborada polo CCG que percorre en seis capítulos a historia e presente deste tipo de literatura oral, sostido por mulleres, que non aprenderon en ningunha escola e que son as grandes esquecidas da cultura tradicional oral. Vía Botóns
Tema composto e gravado por Samuel Soto en homenaxe ás Cantareiras
O 7 de maio de 2025 tivo lugar no IES de Chapela a inauguración dun mural dedicado ás cantareiras que nos transmitiron o tesouro da nosa poesía popular oral. O mural foi promovido, deseñado e executado por un grupo de traballo do EDLG baixo a dirección artística da pintora Sheela Tato, á que debemos tamén o deseño definitivo.
Durante o acto interviñeron Tea Escribano Valo, Vera Nogueiras Pérez, Noa Groba Moreira e Celia Santamariña Tenreiro, autoras do mural. Da parte musical ocupouse o recén creado grupo de Cantareiras do IES de Chapela, integrado por unha representación diversa da nosa comunidade educativa.
Difícil falar do mundo do dereito, dos dereitos no mundo, cando Palestina con todos os seus dereitos está sendo aniquilada. Gaza convértese nun cemiterio de vivas e mortas, nunha fosa común a ceo aberto, nunha paisaxe onde apodrece a dignidade humana, cunetas cheas de feridas, de fome, de sede. Como podemos falar de dereitos cando se bombardean todos os dereitos humanos? Hai quen me escribe e di: a humanidade colapsa e non estamos na rúa parando isto. Hai quen preocupada ante a pasividade se sente culpábel por atender asuntos que, sen seren banais, son menos importantes. Hai quen, consciente do que ocorre, pode sinalar que ocupa o seu tempo, que sempre foxe e non abonda, en sobrevivir, en inventarse ou en reinventarse en situacións precarias, falta de emprego, falta de vivenda, falta de... humanidade. Estas mesmas persoas que comparten esas respostas, poden engadir que senten non ter nin forza, nin dereito a ter tempo, para saír á rúa a berrar por Palestina, sumando ao seu estado de impotencia, máis culpabilidade. A humanidade ten que sentirse así, impotente, incapaz. Tamén a que agardaba pola fumata branca no Vaticano, polo nome do novo Papa, a mesma que espera que faga algo, coma quen cre nos milagres... A realidade é ben terríbel, ninguén detén Netanyahu na palabra conquista. Todo en vivo e en directo, xa se sabía, víase vir. É difícil de aceptar que nas mans de Europa trafican as armas de Israel, as mesmas armas que non deteñen Netanyahu, que son as súas.
Entrevista de Manuel Xestoso a Henrique Monteagudo, presidente da RAG, no Nós Diario:
Henrique Monteagudo (Muros, 1959) non é novo na dirección da RAG. Leva integrado nela desde 2013, mais confesa que a presidencia provoca un nivel de exposición pública e de atención mediática ao que non está afeito. Porén, valórao positivamente como un sinal de que a sociedade demanda a voz da Academia, que se reclama o seu discurso no debate público, especialmente no tema da lingua.
Mónica Fernández Valencia, presidenta da Coordinadora de Traballadores/as de Normalización da Lingua é entrevistada por Longalingua. Entre outras cousas fala da Rede de Dinamización Lingüística, unha rede que só se adica a ofrecer actividades de lecer análogas a outras que pode ofrecer a Consellaría de Cultura e Xuventude. A única rede que hai é Alingua.
O sistema político español articulou un molde legal e institucional para a denominada normalización lingüística. Foi unha demanda dos cataláns e dos vascos durante a Reforma Política dos anos setenta. Recoñecéronse as linguas, conformouse a oficialidade nos estatutos de autonomía, creáronse gabinetes gobernamentais e ensaiáronse innumerábeis procesos. Por mor desa semellanza, a política lingüística galega estabeleceu unha mímese moi intensa coa catalá. Non o fixo coa vasca porque a opacidade entre o éuscaro e o castellano determina un xeito bastante diferente de tratar o asunto.
